10004

‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ؟)‪(1‬‬ ‫ﺗﺄﻣﻼﺗﻲ درﺑﺎرهي ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﻣﻘﺪس‬ ‫اﻛﺒﺮ ﮔﻨﺠﻲ‬ ‫ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان در ﺧﺼﻮص »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي«‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﭘﺮﺳﺶ از دﻻﻳﻞ وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻬﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺪاي از ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺮاﻧﻴﺎن داﺧﻞ و ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا وارد ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﺮدم اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺮدم را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﻴﺪ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻠﺒﻲ رژﻳﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد را ﻋﺪهاي ﺑﻲدﻳﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻳﺮان را از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲﺷﺎن‬ ‫ﻣﺤﺮوم ﻛﺮده‪ ،‬داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ در ﺟﺒﻬﻪي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﺧﻮاﻫﺎن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب راه اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻮي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺰﮔﺮدي در داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﻨﻔﻮرد ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎرﺗﺎ ﻧﺴﺒﺎم‪ ،‬ﺟﻮﺷﻮا ﻛﻮﻫﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺎس‬ ‫ﻣﻴﻼﻧﻲ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهي ﻛﺘﺎب ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ .‬در ﺟﻠﺴﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ آن دو ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺰرگ ﻣﻌﺎﺻﺮ داﺷﺘﻢ‪ ،‬آنﻫﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ دﻳﻨﻲاي ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮ ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ »ﮔﺬار اﻳﺮان ﺑﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ« دارد؟‬ ‫در ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﺷﻤﺎره ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﻃﺮح ﻣﺴﺄﻟﻪ و ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﻲ »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي«‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻫﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻮﺷﻪي ﭼﺸﻤﻲ ﺑﻪ آن ﻣﻌﺸﻮق ﻣﺴﺘﻮر داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮي‪،‬‬ ‫راه ﺣﻞﻫﺎي ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ )ﺻﺪق( را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‪» ،‬ﻣﻌﻨﺎ«ﺑﺨﺶ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ‪» ،‬اﻣﻴﺪ«دﻫﻨﺪهي ﺑﻪ آدﻣﻴﺎن و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ »ﺻﻠﺢ« و »ﺗﻔﺎﻫﻢ« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﺗﻌﺎرض داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ دﻳﻨﻲ‪:‬‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﭘﺮوژهي اﻳﻤﺎنﮔﺮاﻳﻲ و ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ اﺷﺎره و ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ روﻳﻜﺮد اﻳﻤﺎنﮔﺮاﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻓﺮد ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻢﭼﻮن ﻛﻴﺮﮔﮕﻮر‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ را ﻧﻪ ﻋﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺪاﻧﺪ‪» ،‬ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« وارد ﻧﻘﺪ آن روﻳﻜﺮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎور ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬آﺧﺮت‪ ،‬ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻋﺼﻤﺖ اﻧﺒﻴﺄ‪ ،‬ﺧﺘﻢ ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻛﻼماﷲ ﺑﻮدن ﻗﺮآن و ‪ ...‬ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﻳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺪانﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دي‪.‬زد‪ .‬ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ‪» ،‬اﮔﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ دﻳﻦ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آنﭼﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪان دﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ‬ ‫‪ ...‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻞ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ دﻳﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﻮﺟﻪ ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬اﻣﺮي ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ ‪ ...‬زﻳﺮا ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻖ دﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪي ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ ﺧﺪاﻳﻲ وﺟﻮد دارد‬ ‫ﻳﺎ ﻧﻪ؛ ﺑﻠﻜﻪ وﻇﻴﻔﻪاش اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺆال ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻳﺎ اﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﺧﺪا ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دارد‪«.1‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي وي‪ ،‬ﺑﺎور ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪» :‬ﭘﺮﺳﺶ از وﺟﻮد ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻈﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﻈﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرهي ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﻋﺒﺎدت از ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ در ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻋﺒﺎدات دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ وﺟﻮد‬ ‫دارد؟ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻛﻪ آﻳﺎ ﺧﺪاﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪ .‬ﺧﻮاه ﭘﺎﺳﺨﻲ اﺛﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻧﻔﻲﻛﻨﻨﺪه‪...‬‬ ‫ﮔﺰارهي "ﺧﺪاﻳﻲ وﺟﻮد دارد" ﺑﻴﺎﻧﻲ از اﻳﻤﺎن اﺳﺖ؛‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻇﺎﻫﺮ وﺟﻪ اﺧﺒﺎري دارد‪«.2‬‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻛﺎري ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻧﺪارد‪ .‬ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي ‪2‬اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻧﻘﺪش ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﭘﺮوژهي ﻋﻘﻞ ﮔﺮاﻳﻲ در ﻗﻠﻤﺮو دﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﺳﻪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض‪ ،‬و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1.1‬ﭘﻴﺶﻓﺮض اول‪ :‬ﻣﻔﺴﺮان ﻋﻘﻞﮔﺮا‪ ،‬ﻣﺪﻋﻴﺎت ﻣﺘﻦ را واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﺗﻔﺴﻴﺮ واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪي ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺪﻋﻴﺎت ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻞﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫‪ -1.2‬ﭘﻴﺶﻓﺮض دوم‪ :‬در اﺑﺘﺪاي ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل دﻳﻦ ﻳﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪي و‬ ‫ﻧﻘﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي ‪ 1‬ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺟﻤﻠﻪاي از ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ »در دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﺪ در‬ ‫اﺻﻮل دﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻨﺤﺼﺮاً از راه ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﻮد‪«.‬‬ ‫‪ -3.1‬ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﺳﻮم‪ :‬ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ اﺛﺒﺎت ﻛﺮد و ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺑﺎ‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ اﺛﺒﺎت ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي ‪ 1‬ﺑﺮاي ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻛﺮدن ﻣﺪﻋﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ از ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺮآن و ﻛﻼم ﺧﺪا‬ ‫ﺑﻮدن آن )ﺣﺘﻲ وﺟﻮد ﺧﺪا(‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫‪ -4.1‬ﻣﺤﺪودهي ﻧﻘﺪ‪ :‬ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎور ﺻﺎدق ﻣﻮﺟﻪ )‪(justified true belief‬اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي ‪ 2‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻘﺪش ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺪق ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺻﺪق ﻣﺪﻋﻴﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﺘﻮان ﺻﺪق ﻣﺪﻋﺎﻳﻲ را اﺣﺮاز‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ از ﻧﺒﻮد دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺬب ﻣﺪﻋﺎ را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﻤﺮدرد و ﭘﺎدرد ﺷﺪﻳﺪي ﻫﺴﺘﻢ؛ اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ‪ ،‬درد ﺧﻮد را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻧﺒﻮد ﺷﻮاﻫﺪ ﻗﺎﺑﻞ اراﺋﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻓﻲ‬ ‫ﺻﺪق ﻣﺪﻋﺎي ﻣﻦ )ﻛﻤﺮدرد و ﭘﺎدرد( ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪي ادﻟﻪي اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪا ﻣﺨﺪوش اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ ادﻟﻪي اﺛﺒﺎت ﺻﺎﻧﻊ را ﻣﺨﺪوش ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬از راه اﺧﻼق‪ ،‬وﺟﻮد ﺧﺪا را ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻴﺮ اﻋﻠﻲ‪ ،‬اﻗﺘﻀﺎي اﺧﻼق اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺧﻴﺮ اﻋﻠﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﺪا وﺟﻮد دارد‪.3‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻲدﻟﻴﻠﻲ ﻛﻼم اﷲ ﺑﻮدن ﻗﺮآن‪:‬‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪي اﺻﻠﻲ »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟ »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻛﻼماﷲ ﺑﻮدن ﻗﺮآن‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬درﺑﺎرهي ﻗﺮآن ﺳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪي رﻗﻴﺐ وﺟﻮد دارد‪:‬‬ ‫‪ -1.2‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪي ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭼﻨﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺒﻬﺎت وﺛﺎﻗﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﻣﺘﻦ )ﻗﺮآن ﭘﻴﺶ از ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﭘﺲ از ﻣﺤﻤﺪ( ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2.2‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3.2‬ﻗﺮآن ﻛﻼماﷲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺎﺋﻼن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮدن ﻗﺮآن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪي ﺷﺒﻬﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ وﺛﺎﻗﺖ ﻣﺘﻦ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎر آﻧﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ و ﻣﺪﻋﺎي آﻧﺎن ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺎﺋﻼن ﺑﻪ ﻛﻼماﷲ ﺑﻮدن ﻗﺮآن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪي ﺷﺒﻬﺎت وﺛﺎﻗﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎزه اﺛﺒﺎت ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن‬ ‫ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم اﺳﺖ؛ وﻟﻲ اﺛﺒﺎت ﻛﻼماﷲ ﺑﻮدن ﻗﺮآن‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ادﻟﻪي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي«‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﻮدن ﻗﺮآن ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺑﻲدﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن‪:‬‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻣﺪﻋﺎي وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن را ﻫﻢ ﺑﻲدﻟﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺣﺘﻲ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد »ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻘﺪس و ﻣﻌﺼﻮﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺶ از ‪ 1200‬ﺳﺎل« )ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد( اﻗﺎﻣﻪ ﻧﺸﺪه و اﺳﺎﺳﺎً اﻗﺎﻣﻪﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﻠﺐ »دﻻﻳﻞ ﺻﺪق ﻣﺪﻋﺎ« ﻳﺎ »ﻣﺨﺪوش ﺧﻮاﻧﺪن دﻻﻳﻞ ﻣﺪﻋﺎ« ﻳﺎ »ﺑﻲدﻟﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺪﻋﺎ«‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﺎً ﻧﻤﻲﺗﻮان‬ ‫»اﻧﻜﺎر« ﻳﺎ »اﻫﺎﻧﺖ« را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺧﺪاي ﻣﺘﺠﺴﺪ ﺑﻮدن ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎل اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ آﻳﺎ اﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﺷﻴﻄﺎن ﻳﺎ‬ ‫ﺟﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ؟ در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﺎور ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1.3‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ :‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺪﻋﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻮن ﻣﻘﺪس دﻳﻨﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺪﻋﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﻣﺬاﻫﺐ ﻫﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زاده ﺷﺪن ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ )‪ 15‬ﺷﻌﺒﺎن ‪ 255‬ﻫـ‪ (.‬را ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻏﻴﺮ دوازده اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻳﺎران اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬و ﺧﻮاﻫﺮ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﻢ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻨﻴﺰ اﻣﺎم )ﻧﺮﺟﺲ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻛﻨﻴﺰان اﻳﺸﺎن( ﻛﻪ ادﻋﺎ ﺷﺪ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻗﺎﺿﻲ در ﺧﺎﻧﻪي ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﺎدات ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺎهﻫﺎ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ اﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎورد‪ .‬ﻛﻨﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ از ﺳﻮي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎدر ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﺳﺎلﻫﺎ زﻧﺪه و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ادﻋﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫ﻣﻮرخ ﺑﻲﻃﺮف ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ادﻋﺎي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻧﺰاع ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﻣﻮال اﻣﺎم درﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻣﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ »ﻏﺎﻳﺐ ﻣﻄﻠﻖ« اﺳﺖ و از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺳﻬﻢ اﻣﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮدي ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻏﺎﻳﺐ ﭼﻨﺪ روزه )ادﻋﺎي زاده ﺷﺪن اﻣﺎم زﻣﺎن ﭘﺲ از ﻓﻮت اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ( ﻳﺎ ﭘﻨﺞﺳﺎﻟﻪاي‬ ‫)ادﻋﺎي ﺗﻮﻟﺪ اﻣﺎم زﻣﺎن در ﺳﺎل ‪ (255‬در ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﻣﻦ ﺑﺎ او در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻮل ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬آﻳﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﻮرﺧﻲ ادﻋﺎي آن ﻓﺮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »دﻟﻴﻞ« وﺟﻮد ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد؟‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﺪﻋﺎي ﺑﺰرﮔﻲ روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دﻻﻳﻞ ﻗﻮي و ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺻﺪق ﻣﺪﻋﺎ اراﺋﻪ ﮔﺮدد؛ ﻧﻪ آنﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮﻳﻨﻪي ﺻﺪق‬ ‫ﻣﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺗﻜﺎي ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ادﻋﺎ ﭘﻮل ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن »اﻳﻤﺎن ﺑﻼدﻟﻴﻞ« دارم‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ ﺑﺮاي ﺑﺎورش ﻧﺪارد و‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻫﻢ ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﺎوري ﻛﺎري ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ادﻋﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎ از ﻣﺮدم ﭘﻮل درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪ -2.3‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻋﻠﻤﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮض آنﻛﻪ ﺑﺘﻮان‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻛﺮد ﻛﻪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻓﺮزﻧﺪي داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ادﻋﺎي‬ ‫ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺶ از ‪ 1200‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺪرن ﺗﻌﺎرض دارد‪.‬‬ ‫‪ -3.3‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮض ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻓﻠﺴﻔﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﺳﻮزي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ راه ﺣﻞ ﺧﺮدﭘﺴﻨﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺠﺮدات اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺎدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدي‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺠﺮدات ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ داده؛ و روزي دوﺑﺎره ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺗﻌﺎرض ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ در ﮔﺮو ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻋﻠﻢﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻧﻈﺮﻳﻪاي دﻳﻦﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ادﻋﺎ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ دو در ﺧﺼﻮص واﻗﻌﻴﺎت ﺧﺎرﺟﻲ واﺣﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺗﻌﺎرض ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ ﺑﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ‪ 1‬و ‪ 2‬ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪي وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﻞ ﺗﻌﺎرض ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ ﻧﺎﺋﻞ‬ ‫آﻣﺪ‪.‬‬ ‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺳﻪ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي او‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ و ﺷﺎﻫﺪ و ﻣﺪرك و ﻗﺮاﺋﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ رﺳﺎﺋﻞ ﻋﻬﺪ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻳﻦ رﺳﺎﺋﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ رﺳﺎﺋﻞ ﻋﻘﻼﻧﻲ و‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ )‪ (folly‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ رﺳﺎﺋﻞ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ واﻧﻤﻮد ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻼﻧﻲ و‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪«.4‬‬

‫‬

‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬دﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو اﺳﺘﺪﻻل و ﺑﺮﻫﺎن آوري ﻧﻴﺴﺖ‪» :‬دﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻦ! اﻳﻦ ﻃﻮر ﻓﻜﺮ ﺑﻜﻦ! وﻟﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪﻟﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ؛ و اﮔﺮ ﻫﻢ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻜﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻣﺮي رﻣﺎﻧﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ زﻳﺮا ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ ،‬ﺿﺪ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ )‪ (counter-reason‬و ﻣﻌﺘﺒﺮ وﺟﻮد دارد‪«.5‬‬ ‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﻨﻲ را از واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي وي ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ داﺷﺘﻪ و ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ ﻛﺎﻓﻲ وﺟﻮد او را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد؛ وﻟﻲ اﺛﺒﺎت ﻣﺪﻋﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ادﻳﺎن‪،‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ وﻗﺎﻳﻌﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭼﻮن ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺴﻴﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻠﻴﺐ ﻛﺸﺎﻧﺪن او‪ ،‬رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻣﺠﺪد وي و ﻏﻴﺮه ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬ ‫»ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮدهي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﻫﺰاران ﺑﺎر ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﺮاي‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ در ﻣﻮرد ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫زﻳﺮا ﺗﺮدﻳﺪﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻣﻦ ﻛﻞ زﻧﺪﮔﻲام را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻢ‪«.6‬‬ ‫او ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ از ﺣﻴﺚ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﮔﺰارشﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻧﺎﺟﻴﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰارشﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺘﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از اﻋﺘﻘﺎد ﻧﻤﻲﻛﺎﻫﺪ ‪ ...‬زﻳﺮا ﺑﺮﻫﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ ‪ ...‬ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺎم )اﻧﺎﺟﻴﻞ( از روي اﻋﺘﻘﺎد )ﻳﻌﻨﻲ از روي ﻋﺸﻖ( ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻣﻲﺷﻮد‪«.7‬‬ ‫»ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ رواﻳﺘﻲ )ﺗﺎرﻳﺨﻲ( را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﺑﺎور ﻛﻦ ‪ ...‬در‬ ‫اﻳﻦﺟﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ رواﻳﺘﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻲ؛ اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻫﻤﺎن روﻳﻜﺮدي را اﺗﺨﺎذ ﻧﻜﻦ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رواﻳﺖﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮ اﺗﺨﺎذ‬ ‫ﻛﺮدي‪ .‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮاي آن در زﻧﺪﮔﻲ ات ﻗﺮار ﺑﺪه‪«.8‬‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ‪ 2‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ روﻳﻜﺮد وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻨﻲ ﻣﻘﺒﻮل ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻴﺎت ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺮآن را‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺤﺾ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬روﻳﻜﺮد وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺣﺼﺎر اﻣﻨﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد آن ﻗﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﻜﺎر ﻋﻠﻢ و ﺗﺎرﻳﺦ )ﻇﻨﻲ و اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ و اﺑﻄﺎلﺷﺪه ﺧﻮاﻧﺪن آنﻫﺎ( ﻫﺰﻳﻨﻪي ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻲآورد‪ .‬ﻣﺤﺴﻦ‬ ‫ﻛﺪﻳﻮر در ﻣﻘﺎﻟﻪي »ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﺑﺎزرﮔﺎن« ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﮔﺰارهﻫﺎي دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺣﻮزهي اﻋﺘﻘﺎدات و اﻣﻮر اﻳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻓﺮازﻣﺎﻧﻲ و ﻏﻴﺮﻣﺘﻐﻴﺮﻧﺪ« اﻣﺎ‪» :‬روزي ﻋﻤﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ و‬ ‫اﺻﻮل ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪«.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻛﺪﻳﻮر‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد و ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺗﻌﺎرض ﺑﻴﻦ ﻓﺮآوردهﻫﺎي وﺣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ )ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬زﻳﺴﺖ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ و ‪ (...‬ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ )ﺗﺌﻮريﻫﺎي( ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺣﻔﻆ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﻦ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻓﺮازﻣﺎﻧﻲ و ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮﻗﺘﻲ و زودﮔﺬرﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫وﺟﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﮕﺮان ﻣﻮارد و ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺗﻌﺎرض ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‬

‫راهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺗﻌﺎرض وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻗﺘﻔﺎي ﭘﻞ ﻓﺎﻳﺮاﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ را »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬ ‫ﻧﮕﺮان ﺗﻌﺎرض ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﺎﻳﺮاﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺗﺤﻮل داروﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺰﻳﺘﻲ ﺑﺮ داﺳﺘﺎن ﺧﻠﻘﺖ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ -4‬اﻧﻜﺎر اﻣﺎم زﻣﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن‪:‬‬ ‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﭘﺲ از ﻛﺎوش‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ و درﺧﻮاﺳﺖ ادﻟﻪ از ﻗﺎﺋﻼن‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ‬ ‫وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ را ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺼﺎف ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ اﺧﻼﻗﻲ و وﻇﻴﻔﻪي اﻳﻤﺎﻧﻲ او ﭼﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻪ و از ﺳﺮ رﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن وﺟﻮد‬ ‫دارد؟‬ ‫ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻧﺼﺎف ﻋﻠﻤﻲ و ﺻﺪاﻗﺖ اﺧﻼﻗﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺴﺖ؛ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪي اﻳﻤﺎﻧﻲ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻗﺮآن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬و ﻻ ﺗﻘﻒ ﻣﺎ ﻟﻴﺲ ﻟﻚ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‪ :‬و آنﭼﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪاري ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻦ )اﺳﺮا‪«(36 ،‬‬ ‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ از ﭘﻴﺮوي و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﻠﻢ و ﻳﻘﻴﻦ ﻧﺪارﻳﻢ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ و ﭼﻮن‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﺪون ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي اﻋﺘﻘﺎد ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ آن ﻧﺪاري‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﺸﻮ؛ و ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻲ‪ ،‬ﻣﮕﻮ؛ و ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺪان ﻧﺪاري‪ ،‬ﻣﻜﻦ؛ زﻳﺮا ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻳﻦﻫﺎ ﭘﻴﺮوي از ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ‪...‬‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻓﻄﺮت را از دﺳﺖ ﻧﺪاده و در اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد ﭘﻴﺮو آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺣﻖ و واﻗﻊ در ﺧﺎرج ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ و در‬ ‫ﻋﻤﻠﺶ ﻫﻢ آن ﻋﻤﻠﻲ را ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را در ﺗﺸﺨﻴﺺ آن ﻣﺤﻖ و ﻣﺼﻴﺐ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ‪ ...‬از اﻳﻦﺟﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﻠﻴﻢاﻟﻔﻄﺮة‬ ‫در ﻣﺴﻴﺮ زﻧﺪﮔﻴﺶ ﻫﻲ ﭼﻮﻗﺖ از ﭘﻴﺮوي ﻋﻠﻢ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و دﻧﺒﺎل ﻇﻦ و ﺷﻚ و وﻫﻢ ﻧﻤﻲرود‪«.9‬‬ ‫اﻣﺎ آﻳﺖاﷲ ﻣﻜﺎرم ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮآﻧﻲ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬اﺧﻴﺮاً ﻓﺘﻮاﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺻﺎدر ﻛﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﺴﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎن را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺮﺗﺪ اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم ﭘﺎك ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﻣﺎ ﺟﻮاب ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺒﻬﻪ‬ ‫ﻓﺮد ﻣﺰﺑﻮر درﺑﺎره اﻣﺎم زﻣﺎن )ع( را در ﻛﺘﺎب ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻬﺪي )ع( دادهاﻳﻢ؛ وﻟﻲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ اﻳﻦ اﻓﺮاد از ﻃﺮز ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻐﺮض ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ درد آنﻫﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪«.10‬‬ ‫ﻓﻘﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺿﺮورﻳﺎت دﻳﻦ را ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ داﻧﺴﺘﻪ و اﻧﻜﺎر ﺿﺮوري دﻳﻦ را ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺮوج از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ و ارﺗﺪاد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﻣﺼﺎدﻳﻖ »ﺿﺮوري دﻳﻦ« ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻓﻘﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺎد ﻓﻘﻬﺎي ﻓﻌﻠﻲ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻃﻬﺎره در‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»آنﭼﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﻼم ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ و ﭘﺬﻳﺮﻧﺪهي آن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺻﻞ وﺟﻮد ﺧﺪا و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ او‪،‬‬ ‫ﻧﺒﻮت و اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آﺧﺮت‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﺣﻜﺎم اﺳﻼم ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺘﻲ در اﺻﻞ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‬

‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻓﻮق ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﻋﺪم اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻜﺎر ﻧﺒﻮت ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﺴﻲ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻊ ذاﻟﻚ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﺴﻲ اﺻﻮل دﻳﻦ را‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و اﺟﻤﺎﻻً ﻗﺒﻮل دارد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺣﻜﺎﻣﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻲ در وﺟﻮب ﻧﻤﺎز ﻳﺎ ﺣﺞ ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻤﺎن ﻛﻨﺪ ﻧﻤﺎز و ﺣﺞ در‬ ‫اواﻳﻞ اﺳﻼم واﺟﺐ ﺑﻮده وﻟﻲ در زﻣﺎنﻫﺎي اﺧﻴﺮ واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻫﻞ دﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮدي را ﻧﺎﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ دﻻﻳﻞ ﻛﺎﻓﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻣﻔﺎد آن دﻻﻳﻞ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ را ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫و در اداﻣﻪ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪» :‬اﻧﺼﺎف در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎي اﻳﻦﻛﻪ اﺳﻼم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع آنﭼﻪ از اﺣﻜﺎم و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‬ ‫آورده اﺳﺖ و ﻋﺪم اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻛﺮد‪«.11‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﺎور ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻧﺒﻮت‪ ،‬و اﺣﺘﻤﺎﻻً آﺧﺮت‪ ،‬ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ اﻣﺎﻣﺖ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻓﻘﻴﻬﻲ‪ ،‬ﺑﺎور ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ را ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻓﺘﻮا ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﺋﻤﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻓﻘﻴﻬﻲ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر آورده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻏﻴﺮ دوازده اﻣﺎﻣﻲ را ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮاردي ﻛﻪ اﻧﻜﺎر و ﻧﻔﻲ آنﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ارﺗﺪاد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺣﻜﻢ ارﺗﺪاد را ﺑﻼﻣﺼﺪاق ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺘﻮاي آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮدي ﭘﺲ از ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ دﻳﻦ اﺳﻼم‪ ،‬از ﺳﺮ ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺎﺟﺖ‪ ،‬اﺳﻼم را اﻧﻜﺎر و ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزهي‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺎ آن ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺣﻜﻢ ﻣﺮﺗﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﺳﻼم‪ ،‬از روي ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺎﺟﺖ ﻳﺎ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬آن را ﻋﻤﻼً اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و در‬ ‫ﺻﺪد ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﻋﺪام اﺳﺖ؛ وﻟﻲ ﺻﺮف اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ اﺣﻜﺎم آن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﺪاد ﻧﻤﻲﺷﻮد]‪«.[12‬‬ ‫اﻣﺎ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ »ﻣﺮﺟﻊ دوﻟﺘﻲ«‪» ،‬ﺷﺮﻳﻌﺖ دوﻟﺘﻲ« ﻣﻲﺳﺎزد؟ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ وﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪي ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻜﺎرم ﺷﻴﺮازي ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ درﺧﻮاﺳﺖﻛﻨﻨﺪهي دﻟﻴﻞ »ﻣﻐﺮض« اﺳﺖ و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ دردش ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ و اﻗﺎﻣﻪي دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن‪ ،‬و ﮔﺸﻮدن ﺑﺎب ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺗﺮور‪.‬‬

‫‪٧‬‬

‫ﺟﻨﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻞ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻪ و ﻣﻘﺪس ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﻨﺎﻳﺖ و ﺗﺮور‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﺎرهي ﺑﻲﭼﺎرﮔﻲ ﻓﻘﺪان‬ ‫دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻜﺎرم ﺷﻴﺮازي ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ« ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ اوﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ اﻳﻤﺎن و دﻳﻦداري و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫»ﻣﺮاﺟﻊ درﺑﺎري« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﻲﺷﻤﺎر )ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻫﺰاران زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،67‬ﻗﺘﻞﻫﺎي زﻧﺠﻴﺮهاي وزارت‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ ﺑﻪ ادﻋﺎي وﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ‪» :‬ﺳﺮﺑﺎزان ﮔﻤﻨﺎم اﻣﺎم زﻣﺎن« و ‪ (...‬و ﺳﺘﻤﮕﺮي ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﺳﻜﻮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮاﻫﺎن‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺮﻛﻮب و ﺳﺘﻤﮕﺮي و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮور ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﻳﻤﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲاي ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﻲﺟﻬﺖ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬دل از وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﺧﺎرج اﺳﺖ]‪ «.[13‬وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬وﻻﻳﺖ ﺑﺮ اﺟﺴﺎم اﺳﺖ و اﻳﻦ‬ ‫وﻻﻳﺖ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ‪ -‬اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ‪ -‬اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪.D.Z. Phillips, The Concept of Prayer (London, 1965). 1 ff-1‬‬ ‫‪.D.Z. Phillips, Religion Without Explana)on (Oxford, 1976), 174-2‬‬ ‫‪ -3‬ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻼش ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﻴﺮ اﻋﻠﻲ را اﺷﺎﻋﻪ دﻫﻴﻢ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺷﺎﻋﻪي آن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬وﺟﻮد ﻋﻠﺖ ﻛﻞ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺟﺪا از ﻣﺎﻫﻴﺖ آن و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻣﺤﺘﻮاي اﺻﻞ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ دﻗﻴﻖ ﺳﻌﺎدت ﺑﺎ اﺧﻼق‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﻓﺮض‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ...‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻴﺮ اﻋﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﻠﻴﺘﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺼﻠﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ ...‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﺮ اﻋﻠﻲ را اﺷﺎﻋﻪ دﻫﻴﻢ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً اﻣﺮي ﺟﺎﻳﺰ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺿﺮورﺗﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﻜﺎن ﺧﻴﺮ اﻋﻠﻲ را از ﻗﺒﻞ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮط وﺟﻮد ﺧﺪا‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻓﺮض وﺟﻮد ﺧﺪا را ﺑﺎ وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻓﺮض وﺟﻮد ﺧﺪا ﺿﺮورت‬ ‫دارد‪«.‬‬ ‫‪Immanuel Kant, Critique of Practical Reason, trans. Thomas Kingsmill Abbott (London, New‬‬ ‫‪.York and Toronto, 1909), PP 221 f‬‬ ‫‪Wi8genstein, Ludwig(1984). Lectures and Conversations On Aesthetics, Psychology and -4‬‬ ‫‪.Religious Belief, ed. Cyril. Barre8, Basil Black Well. P 58‬‬ ‫‪.Wi8genstein, Ludwig(1989). Culture and Value. Trans. P. Winch , Basil Black Well. P 29-5‬‬ ‫‪.Lectures and Conversations On Aesthetics, Psychology and Religious Belief, ed. P 57 -6‬‬ ‫‪.Culture and Value. P 32 -7‬‬ ‫‪.Culture and Value. P 32 -8‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪ -9‬ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻴﺰان‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ، 13‬ﺻﺺ ‪.127-126‬‬ ‫‪ -10‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﻮز ﻣﻮرخ ﺷﻨﺒﻪ ‪ 27‬ﻣﻬﺮﻣﺎه ‪.1387‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﻓﺘﻮا‪ ،‬دﻓﺘﺮ وي ﻃﻲ ﻳﻚ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ رﺳﻤﻲ اﻋﻼم ﻛﺮد‪:‬‬ ‫»در ﺑﻌﻀﻲ از اﺧﺒﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺣﻜﻢ ارﺗﺪاد ﻓﺮد ﻳﺎ اﻓﺮاد ﺧﺎﺻﻲ را ﺻﺎدر ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ درﺑﺎره اﺷﺨﺎص ﺟﺰ‬ ‫در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻴﻢ و ﺣﻜﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ارﺗﺪاد ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻜﻢ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ و اﻧﻄﺒﺎق آن ﺑﺮ اﻓﺮاد را‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻃﻼع دارﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪«.‬‬ ‫‪ -11‬آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻃﻬﺎره‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪.328-327‬‬ ‫‪ -12‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن‬ ‫‪ -13‬اﺣﻴﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ج اول‪ ،‬رﺑﻊ اول‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ ﺑﺎب دوم‪.‬‬

‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ؟ )‪(2‬‬ ‫ﻣﻮﻋﻮدﮔﺮاﻳﻲ ادﻳﺎن و ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﺷﻴﻌﻴﺎن‬ ‫»ﻣﻮﻋﻮدﮔﺮاﻳﻲ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪهاي ﻛﻪ در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻇﻬﻮر و ﺑﺸﺮﻳﺖ را از ﻇﻠﻢ و درد و رﻧﺞ ﻧﺠﺎت ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺎص ﺗﺸﻴﻊ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ادﻳﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در ادﻳﺎن ﻏﻴﺮاﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﭼﭗﻫﺎ )اﻧﮕﻠﺲ‪ ،‬ﻛﺎرل ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ‪ ،‬ارﻳﻚ ﻫﺎﺑﺴﺒﺎم(‪ ،‬ﻣﻮﻋﻮدﮔﺮاﻳﻲ را ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﺪرن ﻛﺸﺎورزان ﻋﻠﻴﻪ زﻣﻴﻦداران ﺗﻠﻘﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮﻣﺎس ﻣﻮﻧﺘﺴﺮ )‪ ،(Thomas Munzer‬ﻛﺸﻴﺶ و ﺣﻜﻴﻢ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ اﻧﮕﻠﺲ و ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف‬ ‫داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻧﺘﺴﺮ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮاﺑﺮي و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺷﺘﺮاﻛﻲ ﺑﻮد‪ .‬وي درﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 1525‬در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﻛﺸﺎورز ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎﻛﺖ و ﺻﺒﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ! ﻣﺠﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎن دﻳﻮاﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺒﻬﻜﺎران ﻛﺎﻓﺮ را ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ! ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد اﻟﻬﻲ آﻣﺎدهي ﭘﻴﻜﺎر ﺷﻮﻳﺪ! ﻫﻨﮕﺎم آن رﺳﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن در آﺳﺘﺎﻧﻪي ﻓﺮارﺳﻴﺪن اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﻮم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﻳﻮاﻛﻴﻢ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﻟﻴﺎس ﻧﺒﻲ ﻓﺮا رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺖ ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ‬ ‫زﻣﻴﻦ را در ﻛﺎﻟﺴﻜﻪاي آﺗﺸﻴﻦ ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻟﺴﻜﻪ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﻛﺎرش را ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺼﻮر در واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ارﺿﺎ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻜﺎنﻫﺎ و دورهﻫﺎﻳﻲ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي آرزو ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮﻳﺎن‪ ،‬وﻋﺪهﻫﺎي آن ﺟﻬﺎﻧﻲ ادﻳﺎن‪ ،‬ﺧﻴﺎلﭘﺮدازيﻫﺎي دوﺳﺘﺎﻧﻪ و ﺳﻔﺮﻫﺎي ﭘﻨﺪاري‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺗﺠﻠﻴﺎت‬

‫‪٩‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞﻳﺎﻓﺘﻪاي ﺑﻮدهاﻧﺪ از آنﭼﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ واﻗﻌﻲ ﻓﺎﻗﺪ آن ﺑﻮد‪ ...‬در ﺑﺮﺧﻲ دورهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮآوردن آرزو از راه ﻓﺮاﻓﻜﻨﻲ در‬ ‫زﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ...‬آرزوﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ را ]ﺑﺎﻳﺪ[ ﻫﺰارهﻫﺎي ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ )‪ (Chiliasm‬ﻧﺎﻣﻴﺪ‪«.1‬‬ ‫وي ﻫﺰاره ﺑﺎوري را ﻧﻴﺮوﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻗﺸﺮﻫﺎي ﺳﺘﻢ دﻳﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ‪ ،‬اﻳﺪهي ﻫﺰارهاي‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻮش و ﺧﺮوش‬ ‫روﺣﻲ و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ ﺟﺴﻤﻲ روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن – ﻗﺸﺮ زﻧﺪهاي ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ را ﺑﺎ زﻣﻴﻦ داﺷﺖ – ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ ﺑﻪ اﻗﺘﻔﺎي اﻧﮕﻠﺲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺟﻨﺒﺶ زﻳﺮ رﻫﺒﺮي ﺗﻮﻣﺎس ﻣﻮﻧﺘﺴﺮ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺎﻣﻲ در ﺟﻬﺖ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ ...‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻧﺘﺴﺮ ﻳﻚ اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي دﻳﻨﻲ اﻟﻬﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪«.2‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را از ﻣﻮﻧﺘﺴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﺧﻮد ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ داساش را ﺑﺮ ﻣﻲدارد ﺗﺎ ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮزه را از ﺟﻤﻊ آدﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮﻛﻨﺪ«‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺰاره ﺑﺎوري‪ ،‬دو وﻳﮋﮔﻲ روﺣﻲ دارد‪ :‬آرزو و اﻧﺘﻈﺎر‪.‬‬ ‫ﻫﺰاره ﺑﺎوران ﻣﻨﺘﻈﺮ »ﻟﺤﻈﻪي ﻣﻮﻋﻮد« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺰارهاي ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻛﺎري ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺰارهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ »در اﻳﻨﺠﺎ و اﻛﻨﻮن روي دﻫﺪ«‪.‬‬ ‫ﻫﺰاره ﺑﺎوران اﻣﻴﺪواراﻧﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻮﻋﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺷﻮق ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ آرزوﻫﺎيﺷﺎن در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ ﻫﺰاره‬ ‫ﺑﺎوري را ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻓﻜﺮي ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻗﺸﺮﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ )روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﺳﺘﻢدﻳﺪه‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺮان ﻣﺰدور‪ ،‬ﻟﻤﭙﻦ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻋﻈﻪﮔﺮان ﻣﺘﻌﺼﺐ‬ ‫و ﻛﻬﻨﻪﭘﺮﺳﺘﺎن ﻋﺎﻃﻔﻲ( ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺰدك در اﻳﺮان‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ زاوﻳﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖﻫﺎ ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺸﺖ‪ .‬آرزوي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﺮ از ﻋﺪل و داد‪ ،‬ﺳﺮﻛﻮب‬ ‫ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‪ ،‬از اﺑﺘﺪا ﻫﻤﺮاه ﺑﺸﺮ ﺑﻮده و ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد وﻋﺪه دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدي در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن‬ ‫ﻇﻬﻮر و ﺟﻬﺎن را ﭘﺮ از ﻋﺪل و داد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﺑﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﻘﺪم دارﻧﺪ‪» .‬ﻣﻮﻋﻮدﮔﺮاﻳﻲ« ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻟﻬﻴﺎﺗﻲ و‪ ...‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫درﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺴﺎﻟﻪي ﻣﻮﻋﻮدﮔﺮاﻳﻲ در ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن اﻣﺎم زﻣﺎن را روﺷﻦ ﺳﺎزد‪ .‬ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻪي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ و اﺳﻼمﺷﻨﺎس ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻣﺪرﺳﻲ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت درون ﻣﺘﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﻣﻮﻟﻒ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻴﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ درﺧﺼﻮص ﺑﺎورﻫﺎي ﺟﻨﺎب ﻣﺪرﺳﻲ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﺤﺚ »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت‬ ‫درون ﻣﺘﻨﻲ ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ« ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ادﻋﺎي »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﻛﺘﺎب ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‬ ‫ﻋﺴﻜﺮي‪ ،‬در ﻧﺰاﻋﻲ ﻣﺎﻟﻲ و درﮔﻴﺮي ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬آن اﻳﺪه را ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٠‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺟﻨﺎب ﻣﺪرﺳﻲ ﻧﺒﻮد و ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ادﻋﺎي ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازده اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬از ﺳﺎل‬ ‫‪ 260‬ق ﺗﺎ ‪ 329‬ق‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 69‬ﺳﺎل در ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮي ﺑﻮده و ﭘﺲ از آن وارد ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺒﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه وﻗﻮف ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﺘﻮن ﻫﻤﺎن دوره اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻌﺪي‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﻴﻖ ﻧﮕﺮش ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫در ﻋﺼﺮ اﺋﻤﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮕﺮش ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﮕﻮي اﺳﺎﺳﻲ دارد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﺑﻦ داود‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺰا ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﺳﻮي ﺧﻮاﻧﺴﺎري‬ ‫و‪ ...‬او را ﺛﻘﻪ و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻃﺎﻳﻔﻪي ﺷﻴﻌﻪي اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫او ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب وي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻴﻤﻪي دوم ﻗﺮن ﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورهي ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮي‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهي ﺷﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد را از روي ﻛﺘﺎب وي ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻲﺧﻠﻒ اﺷﻌﺮي ﻧﻤﻴﺮي ﻗﻤﻲ‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 299‬ﻳﺎ ‪ 300‬ﻳﺎ ‪ 301‬ﻓﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وي در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮي ﻫﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﻛﺘﺎب وي اﻟﻤﻘﺎﻻت و اﻟﻔﺮق اﺳﺖ‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد‬ ‫ﻣﺸﻜﻮر اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را در ﺳﺎل ‪ ،1341‬ﭘﺲ از ﺗﺼﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺗﻌﻠﻴﻘﺎت ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻄﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻃﺒﻊ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺸﻜﻮر ﻛﺘﺎب ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ را ﻫﻢ ﺗﺮﺟﻤﻪ و در ﺳﺎل ‪ 1353‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻃﺒﻊ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬او در ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻟﻤﻘﺎﻻت و اﻟﻔﺮق از روي ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ روﻧﻮﻳﺴﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ دو واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اول( ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدن آن دو ﻧﻔﺮ‬ ‫دوم( ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ دو ﻣﺘﻦ در دوران ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮي‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺸﻜﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري اﻓﺰده و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺿﺎﻓﻲ اﻟﻤﻘﺎﻻت و اﻟﻔﺮق را در ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎي ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺮور اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد در ﺷﻴﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ؟‬ ‫ﻧﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ زاده ﺷﺪن ﻳﻚ اﻳﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ و ﻓﺮﺑﻪ ﺷﺪن آن‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖﺗﺮي از ﺳﺮﺷﺖ آن اﻳﺪه ﺑﻪ آدﻣﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺼﺪاق ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺳﺒﺎﻳﻴﻪ او را ﻣﺼﺪاق اﻳﺪهي ﻣﻬﺪوﻳﺖ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﻠﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﻧﻤﺮده و ﻧﻤﻴﺮد و‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﺎزﻳﺎن را ﺑﻪ ﭼﻮب دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﺪ‪ ،‬و زﻣﻴﻦ را ﻛﻪ از ﺳﺘﻢ و ﺑﻴﺪادﮔﺮ اﻧﺒﺎر ﺷﻮد ﭘﺮ از دﻳﻦ و داد ﻛﻨﺪ‪«.3‬‬ ‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﭘﻴﺮوان ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ را ﺣﻖ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺮو او ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ و‬ ‫ﺣﺴﻴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻫﻢ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪي اﻣﺎﻣﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١١‬‬

‫»ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻘﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ اﻣﺎم ﻣﻬﺪي و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ]‪ «.[4‬ﻛﺜﻴﺮ ﻋﺰه ﺷﺎﻋﺮ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ را‬ ‫ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻌﺮ زﻳﺮ را ﺑﺮاي او ﺳﺮود‪:‬‬ ‫ﻫﺪﻳﺖ ﻳﺎ ﻣﻬﺪﻳﻨﺎ اﺑﻦ اﻟﻤﻬﺘﺪي‬ ‫اﻧﺖ اﻟﺬي ﺗﺮﺿﻲ ﺑﻪ و ﻧﺮﺗﺠﻲ‬ ‫اﻧﺖ اﺑﻦ ﺧﻴﺮ اﻟﻨﺎس ﺑﻌﺪ اﻟﻨﺒﻲ‬ ‫اﻧﺖ اﻣﺎم اﻟﺤﻖ ﻟﺴﻨﺎ ﻧﻤﺘﺮي‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺳﺮ و ﻣﻦ ﻣﺜﻞ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫راه ﻳﺎﻓﺘﻲ اي ﻣﻬﺪي ﻣﺎ ﭘﺴﺮ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﺗﻮ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻮﺷﻨﻮدﻳﻢ و اﻣﻴﺪوارﻳﻢ‬ ‫ﺗﻮ ﭘﺴﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﭘﺲ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي‬ ‫ﺗﻮ اﻣﺎم ﺑﺮﺣﻖ ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﺎ در آن ﺷﻜﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‬ ‫اي ﭘﺴﺮ ﻋﻠﻲ ﺑﺮو و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد اﺳﺖ و ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم او را ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺎم ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬او ﻧﻤﺮده و ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺮد و ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه و داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ در ﻛﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪزودي ﺑﺎزﮔﺮدد و زﻣﻴﻦ از آن‬ ‫او ﺷﻮد و ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺎﻣﻲ ﭘﺲ از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن او ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﺗﺎ ﺧﻮد او ﺑﺎز ﮔﺮدد‪«.5‬‬ ‫»ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ زﻧﺪه اﺳﺖ و ﻧﻤﺮده و ﺑﻪ ﻛﻮه رﺿﻮي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎي دارد و آﻫﻮان ﺑﺎﻣﺪاد و‬ ‫ﺷﺎﻣﮕﺎه ﭘﻴﺶ وي آﻳﻨﺪ و او از ﺷﻴﺮ آنﻫﺎ ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﺪ و از ﮔﻮﺷﺖﺷﺎن ﺑﺨﻮرد‪ ،‬و دو ﺷﻴﺮ ﻳﺮ راﺳﺖ و ﭼﭗ او ﺟﺎي دارﻧﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮد از وي ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺳﻮي راﺳﺖ او ﺷﻴﺮي و ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭙﺶ ﭘﻠﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎري اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﭼﺸﻢ‬ ‫ﺑﻪ راه اوﻳﻨﺪ و ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﮋدهي آﻣﺪن او را داده و وي ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﭘﺮ از داد و ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﻨﺪ‪«.6‬‬ ‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﭘﻴﺮوان او »ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﺎﻣﺰد ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ از ﭘﺸﺖ وي‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.7‬‬ ‫ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﻴﺮو ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ ]ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ[ اﺳﺖ و ﺑﺮآﻓﺮﻳﺪﮔﺎن وﻻﻳﺖ‬ ‫ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎز ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺮدم رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ و ﺟﻬﺎن از آن او ﺷﻮد و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﺲ از وي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.8‬‬

‫‪١٢‬‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﭘﻴﺮوان ﻣﺤﻤﺪﻳﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ آﻣﺪن وي ﻣﮋده داده اﺳﺖ‪ .‬وي‬ ‫زﻣﻴﻦ را از آن ﺧﻮد ﺳﺎزد‪ ،‬و ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻴﺪاد و ﺳﺘﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﭘﺮ از ﺑﺮاﺑﺮي و داد ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ در ﮔﺬرد اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻫﺎﺷﻢ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺴﭙﺎرد و آﻧﮕﺎه ﺑﻤﻴﺮد‪«.9‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 120‬ﻫﺠﺮي‪ ،‬زﻳﺪ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و در ﺳﺎل ‪ 121‬در ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺸﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻗﻪي زﻳﺪﻳﻪ‪ ،‬زﻳﺪ را اﻣﺎم ﭘﻨﺠﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﻳﻤﻦ ﻣﺮﻛﺰ اﺻﻠﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن زﻳﺪي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺮ ﺣﻮادث‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﻪ راهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازده‬ ‫اﻣﺎﻣﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ از اﺑﺘﺪا ﺑﺎورﻫﺎي روﺷﻨﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ ﺧﻮد را ﺷﻴﻌﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آنﻫﺎ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬آن ﻫﻤﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪاي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ درﮔﺬﺷﺖ ﻫﺮ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺮوان آن اﻣﺎم آﻏﺎز ﻣﻲﺷﺪ و ﻓﺮد ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺼﺪاق ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﭼﻮن اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ]اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ[ در ﮔﺬﺷﺖ ]در ﺳﺎل ‪ 114‬ﻫﺠﺮي[ ﻳﺎران او ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از آن دو ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻛﻪ در ﺑﻴﺮون از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎي داﺷﺖ و در آن ﺷﻬﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﮕﺮوﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و او را ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﻧﻤﺮده و ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‪ ...‬ﭼﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﺎم ﻣﻦ اﺳﺖ و ﭘﺪر وي ﻧﺎم ﭘﺪر ﻣﺮا‬ ‫دارد‪«.10‬‬ ‫ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )اﻣﺎم ﺻﺎدق(‪» ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ زﻧﺪه اﺳﺖ و ﻧﻤﺮده‪ ،‬و ﻧﻤﻴﺮد و‬ ‫او ﻣﻬﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﺷﻜﺎر ﺷﻮد و ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪«.11‬‬ ‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺷﻴﻌﻴﺎن )اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ ﺧﺎﻟﺼﻪ( ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺼﺐ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ از ﺳﻮي اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺤﺮز اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا‪» :‬ﭘﺲ از‬ ‫ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺴﺮش اﺳﻤﺎﻋﻴﻞﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﺎم ﺑﻮد و ﻣﺮگ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را در زﻣﺎن ﭘﺪرش اﻧﻜﺎر ﻛﺮده‪ ...‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﻤﺮده و ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ زﻣﻴﻦ از آن وي ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﭘﺮدازد‪ .‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﺪرش ﭘﺲ از ﺧﻮد ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ او اﺷﺎره ﻛﺮده‬ ‫و ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد را ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ وﻻﻳﺖ او ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﺧﻮاﺟﻪ و ﺳﺮور اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ ...‬و ﻗﺎﺋﻢ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن اﺳﺖ]‪«.[12‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ‪ 12‬اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﻣﺘﻮن ﺧﻮد اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﺷﺨﺼﻲ ﻓﺎﺳﻖ‪ ،‬ﺷﺮابﺧﻮار و زن ﺑﺎره ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده و اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ‬ ‫ﺧﻠﻊ او از اﻣﺎﻣﺖ ذﻛﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.13‬‬ ‫ازاﻣﺎم ﺻﺎدق ﻫﻢ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ اﻣﺎﻣﺖ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﻧﺴﺦ ﻛﺮده و درﺑﺎرهي او ﺑﺪا ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺪاﷲ‬ ‫ﻓﻲ ﺷﻲء ﻛﻤﺎ ﺑﺪاﻟﻪ ﻓﻲ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺑﻨﻲ‪ «.‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن از ﺳﻮي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را اﻣﺎم و ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺷﻴﻌﻴﺎن )اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ ﻣﺒﺎرﻛﻪ( ﺿﻤﻦ ﻗﺒﻮل درﮔﺬﺷﺖ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن اﻣﺎﻣﺖ از ﺑﺮادر ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪١٣‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻣﻘﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﻜﻨﻮم ﻳﺎ اﻣﺎم ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪» :‬اﻳﺸﺎن ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﻤﺮده و زﻧﺪه اﺳﺖ‬ ‫و در ﺷﻬﺮﻫﺎي روم ﻫﻤﻲ زﻳﺪ‪ ،‬و وي ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻬﺪي اﺳﺖ]‪«.[14‬‬ ‫ﭘﺲ از وﻓﺎت ﻣﻮﺳﻲﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ )اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ(‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن وي‪» :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﻤﺮده و زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻤﻴﺮد ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﺷﺮق و ﻏﺮب زﻣﻴﻦ از آن او ﮔﺮدد‪ ،‬و ﮔﻴﺘﻲ آﻛﻨﺪه از ﺳﺘﻢ را ﭘﺮ از داد ﻛﻨﺪ‪ ،‬و او ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ]‪«.[15‬‬ ‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او اﻣﺎم ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ و ﺑﻤﺮد‪ ،‬و اﻣﺎﻣﻲ ﺟﺰ او ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و در ﺟﺎﻳﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه‪،‬‬ ‫و ﻳﺎران او ﺑﺎ وي دﻳﺪار ﻛﻨﻨﺪ و او ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪] ...‬ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺖ[ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻗﺎﺋﻢ را ﻗﺎﺋﻢ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪«.16‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﭘﻴﺮوان وي‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻌﺪي ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر را ﺑﻪ‬ ‫او واﮔﺬار ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از وﻓﺎت اﻣﺎم رﺿﺎ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺮادر اﻣﺎم رﺿﺎ ﻛﻪ ﻗﺒﺮش در ﺷﺎهﭼﺮاغ اﺳﺖ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺮوه‬ ‫دﻳﮕﺮي اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻠﻲﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻘﻠﺐ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻮاد‪ ،‬را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري در ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ اﻣﺎم ﺟﻮاد در ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ رﺳﻴﺪ و در ‪25‬‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﺎم و رﻫﺒﺮ ﺷﻮد؟‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ‪ 12‬اﻣﺎﻣﻲ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ اوﺻﺎف اﻣﺎﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ اﻣﺮي ﺧﺪادادي ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ارزش ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮد در ﭘﻲ ﻧﻤﻲآورد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻬﺪ و ﻛﻮﺷﺶ ﻓﺮد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻲﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺷﻮد اﻳﻦ اوﺻﺎف ﻣﺎﻳﻪي ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺮي اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻠﻘﻲاي را ﺗﺒﻴﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳﺎل واﺟﺪ ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﻣﺎم دﻳﮕﺮان‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻮدك ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺜﻴﺮي از ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻦ و داﻧﺶ را راﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﻲ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺟﻮاد در ﺳﺎل ‪ 203‬درﮔﺬﺷﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪ اﻳﺸﺎن ﻫﻢ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻘﻠﺐ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻫﺎدي‪ ،‬در ﻫﺸﺖ‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از وﻓﺎت اﻣﺎم ﻫﺎدي‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ او را اﻣﺎم و »ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ«‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.17‬‬ ‫ﺷﻤﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﻛﺬاب را اﻣﺎم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎم دﻫﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ‬ ‫اﻟﻬﺎدي را اﻣﺎم ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬در ‪ 260‬ﻫﺠﺮي درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎم ﻋﺴﮕﺮي‪ ،‬ﭘﺲ از وﻓﺎت اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ‪ 14‬دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫ﻣﻴﺮاث او ﻣﻴﺎن ﺑﺮادر و ﻣﺎدرش اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺎد و دﻋﻮاي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ‪»:‬ﭼﻮن در ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺮزﻧﺪي از او ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث او را‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺑﺮادرش ﺟﻌﻔﺮ و ﻣﺎدرش ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪«.18‬‬ ‫در آن زﻣﺎن ﻧﺰاع ﺷﺪﻳﺪي ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤﻮر اﺳﺎﺳﻲ اﺧﺘﻼف آنﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻣﺎﻣﺖ‬ ‫ﭘﺲ از وﻓﺎت او ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮ درﮔﻤﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬در ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻋﻴﺎن اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻧﻤﺮده و زﻧﺪه و ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ و او را ﻫﻴﭻ ﭘﺴﺮ ﻧﺒﻮد و ﻏﺎﻳﺐ ﺷﺪ و ﻧﺸﺎﻳﺪ ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه‬ ‫ﮔﻴﺘﻲ از اﻣﺎم ﺗﻬﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ...‬ﮔﺮوه دوم ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ در ﮔﺬﺷﺖ و ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖ و او ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ و ﻓﺮزﻧﺪي از وي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪«.19‬‬ ‫»ﮔﺮوه ﺳﻮم ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ درﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮادرش ﺟﻌﻔﺮ ﭘﺲ از وي ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺣﺴﻦ وي را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ...‬ﮔﺮوه ﭼﻬﺎرم ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻣﺎم ﭘﺲ از ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ اﺳﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ وي از ﭘﺪرش رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ...‬ﮔﺮوه ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻛﻪ در روزﮔﺎر ﭘﺪرش در ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ...‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ او ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ]‪«.[20‬‬ ‫»ﮔﺮوه ﺷﺸﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﭘﺴﺮي داﺷﺖ ﻛﻪ او را ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ...‬او ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ]‪» «.[21‬ﮔﺮوه ﻫﻔﺘﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﻫﺸﺖ ﻣﺎه از ﻣﺮگ ﺣﺴﻦ ﺑﮕﺬﺷﺖ‪ ،‬او را ﭘﺴﺮي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ...‬او اﻣﺎم ﻧﺎدﻳﺪه و ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪«.22‬‬ ‫»ﮔﺮوه ﻫﺸﺘﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻼً ﺣﺴﻦ را ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﺲ از آزﻣﺎﻳﺶ و ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺑﺴﻴﺎر او را ﭘﺴﺮي ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ او‬ ‫ﺑﻤﺮد و وي را در ﻧﻬﺎن ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻮد‪ ،‬ﻻزم آﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را درﺑﺎرهي ﻫﺮ ﻣﺮد ﺑﻲ ﻓﺮزﻧﺪي ﻛﻪ ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ادﻋﺎ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﭘﺴﺮي ﺑﻮده ﻛﻪ ﭘﺲ از وي ﺑﻪ ﺟﺎي او ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮزﻧﺪي داﺷﺘﻪ و ﻳﺎ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ رﺿﺎ را ﺑﻪ ﺟﺰ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺳﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫اﻳﺸﺎن اﻣﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﻴﻦﺳﺎن ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺧﺒﺎر رﺳﻴﺪه ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﭘﺴﺮي ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺪاﺷﺖ و رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم را ﭼﻬﺎر ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن درﮔﺬﺷﺖ از او ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰ ﺣﺴﻦ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮﮔﺶ از وي ﺑﺎر داﺷﺖ و ﺑﻪ زودي ﭘﺴﺮي ﺑﺰاﻳﺪ و او اﻣﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺸﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻣﺎﻣﻲ ﺑﻤﻴﺮد و از وي ﭘﺴﺮي ﺑﺎزﻧﻤﺎﻧﺪ و اﻣﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻄﻼن ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬و زﻣﻴﻦ از ﺣﺠﺖ و راﻫﺒﺮ ﺗﻬﻲ ﮔﺮدد‪«.23‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮي در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﺧﻮد داراي ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮدن ﻛﻨﻴﺰ اﻣﺎم‬ ‫ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫»اﮔﺮ ﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪﻳﺪ از وي ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬و زن او را از وي ﺑﺎردار دﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﻪ دروغ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺎ در آﺑﺴﺘﻨﻲ‬ ‫آن زن ﭘﮋوﻫﺶ و ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮدﻳﻢ و از ﺑﻬﺮ اﻧﺪرﻳﺎﻓﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن داﺳﺘﺎن ﻛﻮﺷﺶ ﻓﺮاوان ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬و آن زن را ﭘﺲ از‬ ‫ﻣﺮدن وي ﺑﺎردار ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﺎ در ﻓﺮزﻧﺪ داﺷﺘﻦ ﺣﺴﻦ ﭘﻴﺶ از ﻣﺮگ وي از ﺷﻤﺎ راﺳﺖﮔﻮﺗﺮﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا از روي ﺧﺮد و ﻋﺎدت روا ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدي را در ﻧﻬﺎن ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و او از ﻣﺮدم ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد و ﺗﺒﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪«.‬‬

‫‪١‬‬

‫اﻳﻨﺎن ﻧﻘﺪ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮدن ﻛﻨﻴﺰ اﻣﺎم ﻋﺴﮕﺮي وارد آوردﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ رواﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎر و درﺳﺘﻲ ﻛﻪ از اﻣﺎﻣﺎن‬ ‫راﺳﺖﮔﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﺑﺴﺘﻨﻲ زن ﺑﻴﺶ از ﻧﻪ ﻣﺎه ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن از آن زﻣﺎن ﺳﺎلﻫﺎ ﻣﻲﮔﺬرد و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ و ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻫﻨﻮز‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه زاﻳﻴﺪه ﺷﺪن آن ﻛﻮدك ﻫﺴﺘﻴﺪ‪«.24‬‬ ‫ﻫﺮ دو ﺳﻮي ﮔﻔﺖوﮔﻮ‪ ،‬در ﻧﻘﺪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﻪ »واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎرﺟﻲ« اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ اﻣﺎم ﻋﺴﮕﺮي ﻓﺮزﻧﺪي در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﺧﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻛﻨﻴﺰ او ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮده و ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ دو ﺳﻮي ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺑﺎور ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ »ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ« اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ ﻳﺎ ﻛﺴﻲ او را دﻳﺪه ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻛﻨﻴﺰ او را ﺣﺎﻣﻠﻪ ﻳﺎ در ﺣﺎل وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻛﺮدن و ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬ ‫آوردن ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻫﺮ دو ﺳﻮي ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻛﻼﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪﻟﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﻓﺮزﻧﺪي‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻓﺮض آنﻫﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( زﻣﻴﻦ ﻫﺮﮔﺰ از ﺣﺠﺖ ﺧﺪا )اﻣﺎم( ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬ ‫ب( ﻣﺤﺎل اﺳﺖ اﻣﺎﻣﻲ از دﻧﻴﺎ ﺑﺮود و ﻓﺮزﻧﺪي از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻧﮕﺬارد‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ از ﻣﺪﻋﺎي اول اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوه ﻧﻬﻢ‪ ،‬از دو واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ اول‪ :‬درﮔﺬﺷﺖ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺪر و ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺶ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ دوم‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺜﻞ ﻧﺒﻮت ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﻲ ﭘﺲ از ﺣﺴﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﺳﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﭘﺲ از ﻣﺤﻤﺪ ﻗﻄﻊ ﮔﺸﺖ‪ ،‬روا ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫رﺷﺘﻪي آن ﺑﮕﺴﻠﺪ‪«.25‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﺪﻋﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي درون دﻳﻨﻲ و واﻗﻌﻴﺎت ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎور دﻳﻨﻲ( اﻣﺎﻣﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻﮔﺎه از ﺣﺠﺖ ﺧﺪا ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫آنﻫﺎ ﺧﺸﻢ ﮔﻴﺮد و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺣﺠﺘﻲ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻧﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎور دﻳﻨﻲ( اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ :‬ان اﻟﻔﺘﺮه ﻫﻲ اﻟﺰﻣﺎن اﻟﺬي ﻻﻳﻜﻮن ﻓﻴﻪ رﺳﻮل و ﻻاﻣﺎم‪ :‬ﻓﺘﺮت زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ اﻣﺎﻣﻲ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎرﺟﻲ( ﺑﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﻫﻢ ﻓﺘﺮتﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻗﺮﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﺪﻳﺪي ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫اﻳﻨﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺎورﻫﺎي درون دﻳﻨﻲ و واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻲﻓﺮزﻧﺪي اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻪ آن داداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ درﮔﺬﺷﺖ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﻓﺘﺮﺗﻲ در ارﺳﺎل اﻣﺎم اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و اﻣﺎﻣﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺎم ﺟﺪﻳﺪي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ »ﺑﺪاﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﻛﺎر ﻛﻨﻴﻢ و از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ را ﺑﺎز داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﻢ و داﻧﺸﻲ را ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﺎر ﺑﻨﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان و اﻣﺎﻣﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺮده‪ ،‬و رﺧﺖ از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺣﺠﺖ و راﻫﺒﺮ ﻣﺮدم‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺎ ]ﻣﺤﻤﺪ[ دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﻋﻴﺴﻲ و داﻧﺸﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻦ وي در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻋﻴﺴﻲ و‬ ‫ﻣﺮدن او راﻫﺒﺮي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪«.26‬‬

‫ﮔﺮوه دﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮي‪ .‬اﻳﻨﺎن ﺟﻌﻔﺮ را ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻮاﺧﻮاﻫﺎن اﻣﺎﻣﺖ ﺣﺴﻦﺑﻦ‬ ‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺐ ﻣﺮوج اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﻳﺪه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻔﻴﺲ‪ ،‬را در ﺣﻮض ﺑﺰرﮔﻲ ﻏﺮق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوه ﻳﺎزدﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ اﻣﺎم ﻛﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻪ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪي از اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ در دوران ﺣﻴﺎﺗﺶ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻛﻨﻴﺰ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ زاﻳﻤﺎن او ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭼﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺪهي »ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺎدﻳﺪه‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ و ﻏﺎﻳﺐ« را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوه دوازدﻫﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮي‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻗﺒﻮل درﮔﺬﺷﺖ آن اﻣﺎم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﺴﻞ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻓﺮد ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺣﻖ ﻧﺪارد اﻣﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺖ درﺧﺼﻮص ﻓﺮزﻧﺪ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ آن اﻣﺎم ﻛﺎوش و ﭘﺮسوﺟﻮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻤﺎً اﻣﺎﻣﻲ از ﭘﺸﺖ اﻳﻦ اﻣﺎم وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و در وﻗﺖ ﺧﻮد ﭘﺪﻳﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ درﺑﺎرهي ﻗﺎﺋﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ و‬ ‫ﮔﻮ ﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫»و ﻧﻴﺰ روا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻧﺮﺳﺪ ﻧﺎم ﻗﺎﺋﻢ را ﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ از ﺟﺎي وي ﭘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ او ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﺮﺳﺎن در ﭘﺮدهي ﺧﺪا ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ‬ ‫را ﻧﺸﺎﻳﺪ ﻛﻪ درﺑﺎرهي او ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﻛﺮده و از ﻛﺎر او ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﻨﻴﻢ و ﺟﺴﺖوﺟﻮي از او‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه روا و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه آﺷﻜﺎر ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن وي و ﻣﺎ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪...‬‬ ‫اﺧﺒﺎر ﺑﺴﻴﺎري رﺳﻴﺪه ﻛﻪ وﻻدت ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﭘﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻇﻬﻮر ﻛﻨﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ او اﻣﺎم و ﭘﺴﺮ‬ ‫اﻣﺎم و وﺻﻲ ﭘﺴﺮ وﺻﻲ اﺳﺖ ]‪«.[27‬‬ ‫ﮔﺮوه ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻲ درﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﻮن ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﺲ از وي‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻣﺎم اﺳﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻣﺎﻣﻲ‬ ‫درﮔﺬرد و از او ﭘﺴﺮي ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪«.28‬‬

‫‪١٧‬‬

‫ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻬﻤﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬دﻟﻴﻞ ﻳﺎ دﻻﻳﻞ ﻏﻴﺒﺖ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ اول‪ :‬ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪن اﻣﺎم‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺎن وي از ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺑﺮاي ﺷﻬﻴﺪ ﻛﺮدن اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪.29‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ اوﻻً ﻫﻤﻪي اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻬﻴﺪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺠﺎع و آﻣﺎده ﺷﻬﺎدت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎً اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮدم‬ ‫را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ؟‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ دوم‪ :‬اﮔﺮ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ ﺑﺎ ﻃﺎﻏﻮتﻫﺎي زﻣﺎﻧﺶ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﻌﺖ ﺗﻌﻬﺪآور اﺳﺖ و ﻏﻴﺒﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه‬ ‫ﮔﺮﻳﺰ از ﺑﻴﻌﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺜﻞ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ از ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻗﺎﺋﻼن ﺑﻪ ﻏﻴﺒﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻲ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ در ﺗﻮﻗﻴﻌﻲ ﺑﻪ اﺳﺤﺎقﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﻏﻴﺒﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻠﻴﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫»اﻣﺎ درﺑﺎرهي ﻋﻠﺖ ﻏﻴﺒﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ]ﭘﺎﺳﺦ آن[ ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﭘﺪران ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻃﺎﻏﻮت زﻣﺎن ﺑﺮﮔﺮدنﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ درﺣﺎﻟﻲ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﻢ‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻫﻴﭻ ﻃﺎﻏﻮﺗﻲ ﺑﺮﮔﺮدﻧﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.30‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ اوﻻً ﺑﺎ ﻋﻤﻞ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺗﻌﺎرض دارد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻫﻤﻪي اﻣﺎﻣﺎن ﻳﺎزدهﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻃﺎﻏﻮتﻫﺎي زﻣﺎﻧﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫داﻣﺎن ﺧﻮد را از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﭘﺎك ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ درﺑﺎرهي ﭘﺪران ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮﻗﻴﻊ را دﻳﮕﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻮم‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﺖ ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮ ﻃﻮﺳﻲ در ﺗﺠﺮﻳﺪ اﻻﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻗﺘﻔﺎي ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬اﻧﺤﺼﺎر اﻟﻠﻄﻒ ﻓﻴﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻟﻠﻔﻀﻼء و وﺟﻮده ﻟﻄﻒ و‬ ‫ﺗﺼﺮﻓﻪ ﻟﻄﻒ آﺧﺮ و ﻋﺪﻣﻪ ﻣﻨﺎ‪«.31‬‬ ‫وﺟﻮد اﻣﺎم ﻟﻄﻒ اﺳﺖ و ﺗﺼﺮﻓﺶ ﻟﻄﻒ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻋﻠﺖ ﻏﻴﺒﺖ او و ﻋﺪم ﺗﺼﺮﻓﺶ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﺗﻌﺒﻴﺮ از اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺮدم و ﮔﻨﺎﻫﺎن آﻧﺎن‪ ،‬اﻣﺎم ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﺋﻼن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ‪ ،‬وﻗﺘﻲ در ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻻﻳﻞ ﻏﻴﺒﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺎﺗﻮان اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺮدم را ﻣﻘﺼﺮ ﺟﻠﻮه داده و‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻏﻴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آوردﻧﺪ ﺗﺎ دﻫﺎن ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺘﻮن رواﻳﻲ‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻮان ﻋﻠﺖ ﻏﻴﺒﺖ ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬ ‫»اﻳﻦ اﻣﺮ )ﻓﺮج ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد( ﭘﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از ﻧﺎاﻣﻴﺪي‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر رخ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺷﻤﺎ از‬ ‫ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻳﺪ و ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﺮﺳﺪ و ﺷﻘﺎوﺗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻘﺎوت‪«.32‬‬

‫‪١٨‬‬

‫ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ اﻣﺎﻣﻲ ﻓﻮت ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺮوان او ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﻗﻪ و ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺘﻮﻓﻲ را‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﺎ ﺑﺮادر اﻣﺎم ﻣﺘﻮﻓﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺪي‬ ‫ﻣﻮﻋﻮد ﺧﺎص ﺧﻮد را داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ »ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ« و »ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد« در اﻳﻦ دوران )از ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺗﺎ وﻓﺎت اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ( ﻇﻬﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ‬ ‫ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﻬﺪي داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻴﭻ ﺷﺎﻫﺪ و ﻗﺮﻳﻨﻪاي ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪ داﺷﺘﻦ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮي اراﺋﻪ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻜﺎي اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻋﻮدﮔﺮاﻳﻲ ادﻳﺎن و آدﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮان وﺟﻮد ﻓﺮدي ﺑﺎ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺶ از ‪ 1200‬ﺳﺎل را اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺿﻤﻦ آنﻛﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‬ ‫ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ‪ 12‬اﻣﺎﻣﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎور ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و ﺗﻌﺒﺪ ﻣﺘﻜﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ‪ 12‬اﻣﺎﻣﻲﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد دﻳﮕﺮان ﭼﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ دارد؟‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎت ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ؟ آنﻫﺎ ﻫﻢ ادﻋﺎﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴﺒﻲ درﺑﺎرهي ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﺧﻮد‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ادﻋﺎي ﺷﻴﻌﻴﺎن ‪ 12‬اﻣﺎﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪﻟﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دو راه ﺑﻴﺸﺘﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪:‬‬ ‫اول( داوري ﻋﻘﻠﻲ درﺧﺼﻮص اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎورﻫﺎ و ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺪﻋﺎي ﻣﺪﻟﻞ‬ ‫دوم( ﭼﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪن ﭘﺎي اﺳﺘﺪﻻل و ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺳﻨﮕﺮ اﻳﻤﺎن‬ ‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺪﻋﻴﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻫﻤﻪي آنﻫﺎ ﻧﺎﻣﺪﻟﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ در اﻳﻦ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﻳﻤﺎن ﺑﻼدﻟﻴﻞ دارد‪ .‬ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﺮدن ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﺮدن داوري و اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﻜﻴﻚ »ﺟﻌﻠﻲ« و‬ ‫»واﻗﻌﻲ«‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻳﺰ آن دو از ﻳﻚدﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﻋﻠﻢ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺪق و ﻛﺬب‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﻳﻦ و اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮوﻛﺎﺳﺘﻦ ﺻﺪق‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﻫﻤﻪي آنﻫﺎ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺻﺪﻫﺎ دﻳﻦ و ﻫﺰاران اﻳﻤﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺮ ﻣﻮﻣﻨﻲ‪ ،‬دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺣﻘﻴﻘﺖ و ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ را ﺟﻌﻠﻲ و‬ ‫ﻛﺎذب ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﺖ و اﮔﺮ اﺻﻮل ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻋﻘﻠﻲ )اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ( اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺎرهاي ﺟﺰ ﻣﺪﻟﻞ ﻛﺮدن ﻣﺪﻋﺎ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ‪ 12‬اﻣﺎﻣﻲ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا آﻧﺎنﻛﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را اﻣﺎم و ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ او را ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﺪ؟‬ ‫ﻏﻴﺮﺷﻴﻌﻴﺎن ‪ 12‬اﻣﺎﻣﻲ ﻫﻢ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا وﻗﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﺴﮕﺮي ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺪاﺷﺖ و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﻨﻴﺰاﻧﺶ ﻫﻢ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫اﻓﺮاد او را داراي ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ؟‬

‫‪١٩‬‬

‫در ﻫﺮ دو ﻣﻮرد‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺛﻖ ﺧﺎرﺟﻲ اﻧﻜﺎر ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد اول‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺎ ﺗﺎﻳﻴﺪ رﺳﻤﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت وﻗﺖ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد‬ ‫دوم‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺰاع ﺑﺮ ﺳﺮ ارث و ﻣﻴﺮاث ﻣﻴﺎن ﻣﺎدر و ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﻘﺎﻣﺎت وﻗﺖ‪ ،‬ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪي از ﭘﻴﺶ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪ و ﻧﻪ در ﻃﻮل ﻣﺪت دو ﺳﺎل ﻧﻈﺎرت‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﻨﻴﺰان اﻣﺎم ﻋﺴﮕﺮي ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ‬ ‫دﻧﻴﺎ آورد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﭘﺎي ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ در ﻛﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻢﻫﺎ ﺑﻪ روي واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻌﺎرض ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﻮﻣﻨﺎن‪،‬‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ را آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪» ،‬ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﻃﺒﺮي ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در دوران ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮي ﺷﺨﺼﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺴﮕﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻘﺘﺪر‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺰرﮔﺎن و ﺷﻴﻮخ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺰرﮔﺎن ﮔﺮد‬ ‫آﻣﺪه او را ﻛﺬاب ﺧﻮاﻧﺪه و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﻠﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ را زﻧﺪاﻧﻲ و ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﺎه‬ ‫در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم او را ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻔﻜﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن »ﻣﻔﻬﻮم« دﻳﻨﻲ ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد و »ﻣﺼﺎدﻳﻖ«اي ﻛﻪ‬ ‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ از ﺳﻮي اﻓﺮاد و ﻓﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻓﺮﻗﻪاي‪ ،‬ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﺧﻮد را ﻣﺼﺪاق ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﻫﻤﻪي ادﻳﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ‪ 12‬اﻣﺎﻣﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ‬ ‫ﭼﺸﻤﻲ ﺑﻪ وﻋﺪهي ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻫﻢ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻴﺮق ﻣﻮﻋﻮد ﻧﺠﺎتدﻫﻨﺪه را از دﺳﺖ آﻧﺎن درآورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬارد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ اﺧﻴﺮاً در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ دﻳﻦ در دﻧﻴﺎي ﺟﺪﻳﺪ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎﻧﺶ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي‬ ‫ﺑﻪ آﻣﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﻇﻬﻮري در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﺠﺪد ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ )ع(‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺰ در اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي )ﻋﺞ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه او ﻣﺴﻴﺢ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاي اراﺋﻪ و ﺑﻴﺎن دﻳﻦ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ دﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و درﺧﻮر ﺷﺄن واﻻي آدﻣﻲ اﺳﺖ‪«.33‬‬ ‫اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﻼ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬وﺟﻮد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻴﺴﻲ را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺑﻪ‬ ‫آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺢ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﻣﺎ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬وﻟﻲ او ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اول ﺑﺎﻳﺪ دﻻﻳﻞ‬ ‫ﺻﺪق اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ )وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ( را ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺪارد‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮدي وﺟﻮد ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازده اﻣﺎﻣﻲ را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻮﻋﻮدﮔﺮا ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫ﻋﺪل ﺑﺮ ﻇﻠﻢ ﭘﻴﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺳﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻤﻴﻊ آدﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺧﻼﻗﻲ و ﺑﺴﻂ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻛﺎرل ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و اوﺗﻮﭘﻴﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻳﺒﺮز ﻣﺠﻴﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،2535 ،‬ص ‪210 -211‬‬ ‫‪ -2‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.217‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﺸﻜﻮر‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1353 ،‬ص ‪.40‬‬ ‫‪ -4‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.47‬‬ ‫‪ -5‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.48‬‬ ‫‪ -6‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.50 -51‬‬ ‫‪ -7‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.55‬‬ ‫‪ -8‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.57‬‬ ‫‪ -9‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.60‬‬ ‫‪ -10‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.94‬‬ ‫‪ -11‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.100‬‬ ‫‪ -12‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.101‬‬ ‫‪ -13‬ﻋﻄﺎ ﻣﻠﻚ ﺟﻮﻳﻨﻲ دراﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺷﻴﻌﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﺟﻌﻔﺮ اﺳﺖ و او ﻧﺺ ﺑﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻛﺮد و ﺑﻌﺪ از‬ ‫آن اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺷﺮاب ﻣﺴﻜﺮ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺑﺮ آن ﻓﻌﻞ اﻧﻜﺎر ﻛﺮد و رواﻳﺖ اﺳﺖ از او ﻛﻪ ﮔﻔﺖ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت او ﻇﺎﻫﺮ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻧﻘﻠﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫»ﺑﺪاﷲ ﻓﻲ اﻣﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ«‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺴﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺺ ﻛﺮد‪ .‬ﻗﻮم ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻪ از ﻛﺴﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ رواﻓﺾ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‬ ‫ﺑﺴﺘﻨﺪ و از رواﻓﺾ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ اﺻﻞ ﻧﺺ اول اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺪا ﺑﺮ ﺧﺪا روا ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺪاﻧﺴﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ‬ ‫ﺗﻐﺎﻓﻠﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﻌﺎﻗﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻣﺎم ﺧﻮد آﻧﭽﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و ﻛﻨﺪ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را از آن ﺷﺮاب ﺧﻮردن ﺧﻠﻠﻲ و ﻧﻘﺼﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﺸﺎن‬ ‫را اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪...‬‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭘﻴﺶ از ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق در ﺳﻨﻪ ‪ 145‬وﻓﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻪ واﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺧﻠﻔﺎي ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻲ اﻧﺒﻮه از ﻣﻌﺎرف و ﻣﺸﺎﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮد و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ از دﻳﻪ ﻋﺮﻳﺾ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺳﻨﮕﻲ ﺷﻬﺮ‬ ‫اﺳﺖ و آﻧﺠﺎ وﻓﺎت ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺮ دوشﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺮ آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﻮده و ﻣﺤﻀﺮي ﺑﺴﺖ ﺑﺮ وﻓﺎت او ﻣﻮﺷﺢ ﺑﻪ ﺧﻄﻮط‬ ‫آن ﺟﻤﺎﻋﺖ و او را ﺑﻪ ﺑﻘﻴﺢ دﻓﻦ ﻛﺮد‪«.‬‬ ‫)ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي ﺟﻮﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻪ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(145 -146‬‬ ‫‪ -14‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.107‬‬

‫‪٢١‬‬

‫‪ -15‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.118‬‬ ‫‪ -16‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.119‬‬ ‫‪ -17‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.138‬‬ ‫‪ -18‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.139‬‬ ‫‪ -19‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.140 -141‬‬ ‫‪ -20‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.142 -145‬‬ ‫‪ -21‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.146‬‬ ‫‪ -22‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.146‬‬ ‫‪ -23‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.147 -148‬‬ ‫‪ -24‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ص ‪.148‬‬ ‫‪ -25‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪.149‬‬ ‫‪ -26‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪،‬ﺻﺺ ‪.149 -150‬‬ ‫‪ -27‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.152 -154‬‬ ‫‪ -28‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.156‬‬ ‫‪ -29‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ و ﺗﻤﺎم اﻟﻨﻌﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﻏﻔﺎري‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﻨﺸﺮ اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ص ‪.481‬‬ ‫‪ -30‬اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻃﺒﺮﺳﻲ‪ ،‬اﻻﺣﺘﺠﺎج ﻋﻠﻲ اﻫﻞ اﻟﻠﺠﺎج‪ ،‬ج دوم‪ ،‬ص ‪.471‬‬ ‫‪ -31‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﻤﺮاد ﻓﻲ ﺷﺮح ﺗﺠﺮﻳﺪ اﻻﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺷﺮح ﺟﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ ﺣﺴﻦ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻋﻠﻤﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺮوت‪ ،1979 ،‬ص ‪.388‬‬ ‫‪ -32‬اﻟﻜﺎﻓﻲ‪ ،‬ج اول‪ ،‬ص ‪.431‬‬ ‫رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ‪.‬‬

‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ؟ )‪(3‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫ﻧﻘﺪ دﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺪ دوﻟﺖ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد‪ ،‬ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و ﻣﻮﻣﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻳﺎ ﺑﺎورﻫﺎي آﻧﺎن اﻫﺎﻧﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ زﻣﺎمداران ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺮدم ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﺟﺎ ﭘﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ درﻣﻴﺎن ﺑﻮد و دﻳﻦداري ﺑﻪ اوراق ﺑﻬﺎدار ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم دﻳﻦ‪» ،‬اﺳﺘﺒﺪاد دﻳﻨﻲ« ﺣﺎﻛﻢ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬ ‫دراﻳﻦ ﺧﺼﻮص دﻻﻳﻞ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و اﺗﻬﺎم زﻧﻲ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهي ﻣﻘﺎﻻت »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي«‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آنﻫﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮﺣﻖ اﻣﺎم زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ دوازدﻫﻤﻴﻦ اﻣﺎم ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎمداري‬ ‫وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ و روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺗﺤﺖ اﻣﺮ وي و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎم ﻓﻘﻬﺎ ﺑﻼدﻟﻴﻞ و ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺠﺖاﻻﺳﻼم ﻣﻬﺪي ﻃﺎﺋﺐ‪ ،‬از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮازي‪ ،‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاي ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ ﻣﺪﻋﺎي »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي«‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺎز ﻣﺒﺮم‬ ‫زﻣﺎمداران ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن را آﺷﻜﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺮاي اﺟﺮاي دﺳﺘﻮرات اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﻜﺎر ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ...‬ﺑﺎ ﺣﻀﻮر‬ ‫اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ وﻗﺘﻲ اﻣﺎم اﻧﻜﺎر ﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻗﺮآن ﻫﻢ ﻛﺎرآﻳﻲ ﻧﺪارد‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﻗﺮآن وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ از ﺛﻘﻞ وﻻﻳﺖ ﺟﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺰدوراﻧﺶ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ را ﺷﻜﺴﺖ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﻄﻪ اﻣﻴﺪ ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ اﻣﻴﺪ اﻣﺮوز ﻣﺎ‬ ‫رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﻳﺐ ﻋﺎم اﻣﺎم زﻣﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻧﺎﻳﺐ اﻣﺎم زﻣﺎن را از ﻛﺎر ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن را ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﭘﻮج ﺧﻮد از اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺧﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن ﻛﺎري ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻫﺒﺮ ﻣﻮﺟﻮد را ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺪار ﺧﻴﻤﻪ اﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﻋﻠﻢ اﻳﻦ ﺧﻴﻤﻪ اﻋﺘﺒﺎرش ﺑﻪ آن اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ از ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪«.1‬‬ ‫آﻳﺖاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رﻫﺒﺮ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﻘﻴﻪ ﺟﺎﻣﻊاﻟﺸﺮاﻳﻂ و ﻧﺎﻳﺐ اﻣﺎم زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻗﻀﺎ‪ ،‬وﻻﻳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ دارد و در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در اﻣﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻘﺎﻫﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ را‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.2‬‬ ‫ﭘﺲ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﺤﻜﻴﻢ وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﻴﻪ )ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ( و ﻣﺮﻳﺪاﻧﺶ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻲﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ »وﻟﻲ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن« ﻫﺮ روز ﺑﺮ ﭼﺎهﻫﺎي ﺟﻤﻜﺮان ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻴﺖاﻟﻤﺎل ﻣﺮدم ﻓﻘﻴﺮ را ﺑﺠﺎي آﻧﻜﻪ ﺻﺮف رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻼتﺷﺎن‬ ‫و ﻓﻘﺮزداﻳﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮج ﮔﺴﺘﺮش ﭼﻨﺎن ﻣﻜﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﺰرگ ﻫﻢ آن را ﺑﻲاﺳﺎس ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ دﻻر درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ادﻋﺎي ﺑﻲاﺳﺎس و ﻛﺎذب ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ اﻣﺎم زﻣﺎن در دﺳﺖ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ از آن ﺑﺮاي دﺷﻤﻦﺗﺮاﺷﻲ‬ ‫و اﻓﺰاﻳﺶ درد و رﻧﺞ ﻣﺮدم ﻣﻈﻠﻮم اﻳﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و اﻋﻠﻢ و اﻓﻘﻪ ﻓﻘﻬﺎي زﻣﺎﻧﻪ )آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي( را‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آزاديﺧﻮاﻫﻲ و‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖﻃﻠﺒﻲ و دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن )اﻳﺴﺘﺎدن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﺪامﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ‪ ،‬زﻧﺪانﻫﺎ و‪ ،(...‬در ﺑﻴﺖاش زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫آﻳﺎ ﻫﻤﮕﺎن ﺷﺎﻫﺪ آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﺮان ﺧﺪاﻧﺎﺑﺎوري ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا و دﻳﮕﺮ ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ را‬ ‫اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺠﻮز ارﮔﺎنﻫﺎي ﺗﺤﺖ اﻣﺮ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ دﻻﻳﻞ ﺻﺪق ﻣﺪﻋﺎي وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن را‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚﺑﺎره ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮ او ﻣﻲﺗﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺎون ﺳﺘﺎد ﻛﻞ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ »ﺑﺮﺧﻼف اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ« اﻳﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﮔﻨﺠﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد و‬ ‫اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎن ﺑﺎﻳﺪ درﻣﻘﺎﺑﻞ او ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،3‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت رﺋﻴﺴﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن رﻫﺒﺮي و ﻋﻀﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ‬ ‫ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ دﻟﻴﻞ را »ﻣﻠﺤﺪاﻧﻪ« ﺧﻮاﻧﺪه و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺑﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﭼﺮا اﻣﺮوز در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻫﺎﻧﺖﻫﺎي آﺷﻜﺎر وي ﻣﻮﺿﻊ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ ...‬روي ﺳﺨﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﺪﻳﻨﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻳﺎدﻫﺎ را ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﺘﺎك داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺟﺒﺮان ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪...‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات را ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺤﻜﻮم ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﺨﻦ از اﻣﺎم زﻣﺎن )ع( اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺳﺘﻮار اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﻴﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪... .‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺼﻴﺤﺘﻲ دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺪﻳﻨﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎن اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ اﺳﺖ‪ ...‬اي ﻛﺎش اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﻣﺮز ﺧﻮد را ﺑﺎ‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻜﻮﻻرﻳﺰم و ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻲدﻳﻨﻲ و دﻳﻦﺳﺘﻴﺰي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﺮد‪«.4‬‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ اﺑﻄﺤﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ دﻓﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ در دوران رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﻪ اول‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪي اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻠﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﻃﻠﺐ دﻟﻴﻞ درﺑﺎرهي وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن را اﺷﺘﺒﺎه و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ ﮔﻨﺠﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎن رﺑﻄﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻌﺎر ﺳﺮ ﻣﻲداد »درود ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻦ« و ﺧﻮد را آزاديﺧﻮاه ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻠﺐ دﻟﻴﻞ درﺑﺎرهي‬ ‫وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن را »ﺣﺮفﻫﺎي ﺑﻲرﺑﻂ و ﺑﻲاﺳﺎس« ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻃﻠﺐ دﻟﻴﻞ از ﺳﻮي ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻲرﺑﻂ‪ ،‬ﺑﻲاﺳﺎس و ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن واﻗﻌﻲ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد؟‬ ‫وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﻛﻪ داﺋﻤﺎً او را »رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈﻢ و ﻓﺮزاﻧﻪ اﻧﻘﻼب« ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﺑﺮاي آن اﺳﺖ ﻛﻪ وي »در اوج ﻋﺰت ﺑﺎﺷﺪ«‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺑﺎ »ﻏﻴﺮﺧﻮديﻫﺎ« و دﺳﺖﺑﺴﺘﻪ درﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬اﻛﺘﻔﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫او ﺑﻴﺶ از اﻳﻦﻫﺎ از ﺷﻤﺎ ﻃﻠﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﻛﺎﻣﻼً در ﭘﻴﺶ ﻣﺮدم ﺑﻲآﺑﺮو ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺶ اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮياش ﺳﻴﺮاب ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻛﺒﺮ ﮔﻨﺠﻲ ﻃﻲ ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺪوﻳﺖ ﺑﺎ اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ .‬ﺧﺎﺗﻤﻲ در‬ ‫ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬واﻗﻌﺎ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ در ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺣﺮﻓﻲ ﻣﻲزﻧﺪ و ﻳﻚ روز و روزﮔﺎري ﻫﻢ ادﻋﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ آن‬ ‫را ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘﻔﻜﺮ اﺻﻼحﻃﻠﺐ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ)ره( اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻧﺎﻳﻴﻨﻲ و آﻳﺖاﷲ ﻣﻄﻬﺮي ﻫﻢ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎن ﺑﺰرگ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫ﻣﺮاد ﻣﺎ از اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ اﺗﻔﺎﻗﺎ ﺑﻴﺎن درﺳﺖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻧﺘﻈﺎر و ﻣﻬﺪوﻳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده و ﻫﻴﺎﻫﻮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺮفﻫﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ زده ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮادي ﻛﻪ اﻣﺮوز درﺑﺎرهي اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( ﺣﺮفﻫﺎي ﺑﻲرﺑﻂ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ‬ ‫ﺣﺮفﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ درﺑﺎره اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ زدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ دادنﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻧﺘﺎژ ﻛﺮدن و ارﺗﺒﺎط دادن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ‪،‬‬ ‫ﻛﺎر ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪«.5‬‬ ‫ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ درﺣﺎل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ ﻣﻘﺒﻮل ﺧﻮد و ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺑﺎ دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬او‬ ‫اﻳﻦ اﻗﺪام را ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از آن ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻣﺪوﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﺮد ﺗﺤﻮل ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺻﻼﺣﺎت در ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﻣﺮدم‬ ‫اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ »ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻔﻮذي« ﺑﻪ درون اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻫﻴﭻ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ اﻣﺎم و اﻧﻘﻼب ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺳﺎلﻫﺎ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ و »ﺗﻚ ﺗﻴﺮاﻧﺪاز«اﻧﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺎر »ﻧﻔﻮذيﻫﺎ« ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻴﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻮذيﻫﺎي ﺑﻪ درون ﻃﻴﻒ اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎن را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻬﻢﺗﺮ از اراﺋﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي روﺷﻨﻲ از ﺟﺮﻳﺎن و ﺗﻔﻜﺮ اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪم از ﻣﺘﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﻣﺎم و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻣﺮوز ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و دوﺑﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ رأي ﻣﺮدم ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻋﻤﻼً‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اراﺋﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر واﺣﺪي اﻧﺴﺠﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬ ‫ﺑﭙﺮدارﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﻢ ﺣﺪود و ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﺠﺮ‪ ،‬واﭘﺲﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻔﻮذي – ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ اﻣﺎم و اﻧﻘﻼب ﻧﺪارﻧﺪ – و ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﻦ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠﻲ در ﺗﻌﺎرضاﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪي ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻧﻲ را ﺑﺎرﻫﺎ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و ﮔﻔﺘﻪﻫﺎﻳﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهام‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺑﻴﺎن روﺷﻦ و ﻣﺠﺪد آن را‬ ‫ﻻزم ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‪«.6‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻲ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺗﻼش و ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﻪ اﻃﻼع ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1-2‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي وي‪» :‬ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘﻔﻜﺮ اﺻﻼحﻃﻠﺐ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺌﻮرﻳﺴﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪي وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﻗﺪرت ﻧﺎﻣﺤﺪودي دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪،‬‬ ‫دﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ دوﻟﺖ )ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻴﻞ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ( ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬او ﻣﻲﮔﻔﺖ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ داراي اﺧﺘﻴﺎرات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻠﻴﻪ اﺣﻜﺎم اوﻟﻴﻪ اﺳﻼم را‬ ‫ﻫﻢ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻛﻠﻴﻪي اﺣﻜﺎم اوﻟﻴﻪ اﺳﻼم ﺗﻘﺪم دارد‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ‪ ...‬ﺑﺮ ﺟﻤﻴﻊ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻴﻪ اﻟﻬﻴﻪ ﺗﻘﺪم دارد‪ ...‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ‪ ...‬ﻳﻜﻲ از اﺣﻜﺎم‬ ‫اوﻟﻴﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﺣﻜﺎم ﻓﺮﻋﻴﻪ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﺎز و روزه و ﺣﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻛﻢ ]ﺳﻠﻄﺎن[ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺠﺪ ﻳﺎ ﻣﻨﺰﻟﻲ را ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻴﺎﺑﺎن اﺳﺖ ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ وﭘﻮل ﻣﻨﺰل را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ رد ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ]ﺳﻠﻄﺎن[ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺎﺟﺪ را در ﻣﻮﻗﻊ ﻟﺰوم ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﻨﺪ وﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ ﺿﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ رﻓﻊ ﺑﺪون ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﺸﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺷﺮﻋﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ آن ﻗﺮارداد ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻛﺸﻮر و‬ ‫اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻟﻐﻮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ اﻣﺮي را‪ ،‬ﭼﻪ ﻋﺒﺎدي و ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻋﺒﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺣﺞ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻓﺮاﻳﺾ ﻣﻬﻢ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻼح ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻣﻮﻗﺘﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ...‬آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺰارﻋﻪ و ﻣﻀﺎرﺑﻪ و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ آن اﺧﺘﻴﺎرات از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻳﺤﺎ ﻋﺮض‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ازاﺧﺘﻴﺎرات ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪«.7‬‬ ‫آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎرات‪ ،‬ﻛﻞ اﺣﻜﺎم اوﻟﻴﻪي اﺳﻼم )ﻋﺒﺎدي و ﻏﻴﺮﻋﺒﺎدي( ﻫﻢ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ از اﺧﺘﻴﺎرات ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ‪» .‬وﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ از ﮔﻔﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﻦداري‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﻼم ﻓﺪاي ﻗﺪرت‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم اﺳﻼم را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﮕﺮ آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺮﻫﻤﻴﻦ ﻣﺒﻨﺎ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﭼﻨﺪ ﻫﺰار زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺻﺎدر ﻧﻜﺮد؟‬ ‫آﻗﺎي ﺧﺎﺗﻤﻲ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن وزﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺟﻨﮓ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان از آن ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫اﻃﻼع دارد‪ .‬ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.8‬‬ ‫اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲاي ﻛﻪ آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺼﺪاﻗﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬آزادي وﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻧﺪارد‪ .‬او‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز دوﻟﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ دﻳﻦ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﺎﺑﻊ او ﻣﻲﺷﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ »ﺗﻤﺎم ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ« را ﺑﻪ ﻃﻮر »ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻟﻐﻮ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪ -2-2‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ دﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪«.9‬‬ ‫در ﻛﺪام ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺑﺸﺮي ﺗﺤﻘﻖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺪﻧﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ از ﻃﺮﻳﻖ دﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﺮان‪» ،‬ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ« از ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫دﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮل ﻋﻠﻞ و دﻻﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺪﻳﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮوﻛﺎﺳﺘﻦ »ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺪﻧﻲ« ﺑﻪ »ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﻨﺒﻲ« درﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺪﻋﺎي ﺗﺎزه ﻫﻢ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫ﺳﺨﻦ درﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ دﻳﻨﻲ در آن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻧﻬﺎد دﻳﻦ از ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻌﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺪ و اﺻﻼح دﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻴﻦ ﻧﻘﺪ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﮔﺬار ﺑﻪ‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3-2‬ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺷﺎﺧﺺ اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ‬ ‫او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ درﺣﺎﻟﻲ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻇﻬﺎرات ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺮاد درﺧﺼﻮص دﻳﻦ و ﻧﻈﺎم را ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺑﻪ‬ ‫اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﺑﺘﺪا از ﻣﻦ و اﺻﻼﺣﺎت ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي از دﻳﻦ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎم‪«.10‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﻮد ﻓﺮو ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ درك دﻳﮕﺮي از اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ را ﺑﻪ ﻋﺒﻮر از‬ ‫اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎنﻫﺎ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺑﻪ ﻋﺒﻮر از اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎلﻫﺎ ﻗﺒﻞ از او‪ ،‬از اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪي‬ ‫ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻜﺜﺮﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري وﻏﻴﺮه ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬او از ﻧﻈﺮات اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻓﺮاد‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻮر از ﻣﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﻮر از اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ‪.‬‬ ‫‪ -4-2‬ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻼك و ﻣﻌﻴﺎر دﻳﻦداري‬ ‫او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ درﺣﺎﻟﻲ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻇﻬﺎرات ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺮاد درﺧﺼﻮص دﻳﻦ و ﻧﻈﺎم را ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺑﻪ‬ ‫اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﺑﺘﺪا از ﻣﻦ و اﺻﻼﺣﺎت ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻣﺮﺣﻠﻪي ﺑﻌﺪي‪ ،‬از دﻳﻦ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎم‪«.‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر دﻳﻦداري‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎن و ﺳﺮﻛﻮبﮔﺮان ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺑﻪ ﺑﻲدﻳﻨﻲ‬ ‫ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺧﺎﺗﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ از ﺷﺨﺺ ﻣﻦ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از دﻳﻦ ﻫﻢ ﻋﺒﻮر‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺷﻴﻮهﻫﺎ و ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎن و اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎن در ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﺒﻮر از دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ادﻋﺎي‬ ‫آزاديﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﺧﻮاﻫﻲ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟‬ ‫آﻳﺎ ﺧﺎﺗﻤﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در آﺧﺮت اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎﻧﻲ ﻛﻪ از او ﻋﺒﻮر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از دﻳﻦ ﻫﻢ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدهاﻧﺪ؟‬ ‫اﻧﺼﺎف آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﺗﻤﻲ در ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺑﻲدﻳﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ درك دﻳﮕﺮي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﻤﺎم اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎن ﭘﻴﺸﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺪام از اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎن )ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ ،‬اﺣﻤﺪي ﻧﮋاد‪ ،‬ﻣﺤﺴﻨﻲ اژهاي‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي و‪(...‬‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ از ﻣﻦ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪ ،‬از دﻳﻦ ﻫﻢ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ؟‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺮدي را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻋﺒﻮر از دﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﺗﻌﻬﺪات ﻣﻌﻨﻮي او ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫اﺗﻬﺎم ﺑﻲدﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ آداب و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻋﺒﺎدي ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎري ﺧﻼف ﻣﺮوت و ادب دﻳﻦورزي‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻛﺎر دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻲ ﺧﻄﻴﺮﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﭽﻪي ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﻳﺸﻲﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖﺟﻮﻳﻲﻫﺎي دﻧﻴﺎﻳﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻤﺎن ﺑﺎﻟﻨﺪه از ﻣﺴﻴﺮ آزادﮔﻲ و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻓﻜﺮي و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ درﺧﺖ اﻳﻤﺎن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ آب ﺟﺒﻦ‪،‬‬ ‫اﻧﻘﻴﺎد و ﻣﻼﺣﻈﻪﻛﺎري ﺳﻴﺮاب ﻛﺮد‪ ،‬درواﻗﻊ درﺧﺖ اﻳﻤﺎن را در ﺷﻮرهزار ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺟﺮأت اﻳﻤﺎن دﻟﻴﺮاﻧﻪ ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎري‪ ،‬از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮد اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺮأت ﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ در روزﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آزاداﻧﺪﻳﺶ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ در دﻓﺎع از ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻌﻦ ﻃﺎﻋﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد زﻣﺰﻣﻪ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻛﻔﺮ ﭼﻮ ﻣﻨﻲ ﮔﺰاف و آﺳﺎن ﻧﺒﻮد‬ ‫ﻣﺤﻜﻢ ﺗﺮ از اﻳﻤﺎن ﻣﻦ اﻳﻤﺎن ﻧﺒﻮد‬ ‫در دﻫﺮ ﭼﻮ ﻣﻦ ﻳﻜﻲ و آﻧﻬﻢ ﻛﺎﻓﺮ‬ ‫ﭘﺲ در ﻫﻤﻪ دﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﻮد‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺣﻖ دارد ﺑﺎ ﻫﺮ ﻓﺮد و ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﺮزﺑﻨﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﺣﻖ دارد ﺳﺨﻨﺎن دﻳﮕﺮان را ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻏﻠﻂ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وي ﺣﻖ‬ ‫ﻧﺪارد ﺑﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺑﻲدﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﭘﺮوﻧﺪهﺳﺎزي ﻛﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ آﻧﺎن را زﻳﺮ ﺳﻮال ﺑﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖ وﺟﻮدي‪ ،‬دلرﺑﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺎز و ﻛﺮﺷﻤﻪ‪ ،‬اﺣﺘﻴﺎج و اﺷﺘﻴﺎق و ‪ ...‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪن در ﺧﺎﺗﻤﻲ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻳﻦ ﺑﻪ ﭘﺎرهاي ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺛﺒﺎت ﻧﺎﺷﺪه‪ ،‬و از آن ﺑﺪﺗﺮ‪ ،‬ﻓﺮوﻛﺎﺳﺘﻦ دﻳﻦداري ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ‬ ‫روﻳﻜﺮدي ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﺑﺰار دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﺛﺮوت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ »دﻳﻦﻓﺮوﺷﻲ« ﻛﺮد‪ .‬درواﻗﻊ‬ ‫دﻳﻦ را ﺑﻪ ﺳﻔﺘﻪ و ﭼﻚ ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ آﻳﻴﻦﻫﺎ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ »ذات« و »ﻣﺎﻫﻴﺖ« ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﻧﻮاع و اﻧﺤﺎي ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ )ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢﻫﺎ( و‬ ‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ )ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢﻫﺎ( و ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ )ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢﻫﺎ( وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻧﺤﺎي ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫درك ﺑﻬﺘﺮي از »دﻳﮕﺮي« ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ رواداري در آدﻣﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻴﻨﻲ ﻳﻚ ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻊ از ﭘﻴﺮوان‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﻓﻬﻢ و ﻋﻤﻞ‪ ،‬را در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬درواﻗﻊ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻘﻄﻪي ﭘﺮﮔﺎر دﻳﻦداري و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫آدﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻪ ﺗﻠﻘﻲاي از »ﺧﻮد« و »اﺳﻼم« داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮ زﺑﺎن آورد‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫ﻗﻠﻤﺮو دﻳﻦ‪ ،‬آﻳﻴﻦ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وادياي اﺳﺖ ﻛﻪ رواداري و ﻧﺎرواداري آدﻣﻴﺎن را ﺑﺮﻣﻼ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬دﺑﻴﺮ ﻛﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ درﺧﺼﻮص ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« درﺑﺎرهي اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﻫﺎي ﮔﻨﺠﻲ ارزش ﺑﺤﺚ ﻛﺮدن ﻧﺪارد‪«.11‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ روز از اﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺳﺨﻦﮔﻮ و ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي ﻣﺮﻛﺰي ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﺮد ﻛﻪ آن ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ واﺟﺪ ارزش‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ دادن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ دﺑﻴﺮﻛﻞاش ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﭘﺮﺳﺶﮔﺮ را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﺬا ﺳﺨﻦﮔﻮي ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺗﺎزه‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﭘﺮﺳﺶﮔﺮ را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻗﺘﻲ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺎ ]ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺳﺮوش‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﺒﺴﺘﺮي و ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻣﻠﻜﻴﺎن[ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻛﻪ ﻧﻪ‬ ‫دﻏﺪﻏﻪاي روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﻪ ﻛﻪ دﻏﺪﻏﻪاي وﻳﮋه ﻳﻚ ﻋﺎﻟﻢ و ﻳﺎ ﻓﻴﻠﺴﻮف اﺳﺖ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﻓﺎﻗﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺳﺎده آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺣﺘﻲ در ﻓﻬﻢ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻳﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻜﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻇﻬﺎر‬ ‫ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﺧﺎك ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﭙﺎﺷﻨﺪ و آب ﮔﻞآﻟﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪«.12‬‬ ‫ﺳﺨﻦﮔﻮي ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬آراي ﺳﺮوش‪ ،‬ﺷﺒﺴﺘﺮي و ﻣﻠﻜﻴﺎن را ﻓﺎﻗﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﺟﻠﻮه ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﺎﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را »ﺟﺎﻟﺐ« ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﺶ درﺧﺼﻮص اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺒﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻧﻘﺪﻫﺎي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد از اﺳﺘﺪالﻫﺎ و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻗﻮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﻧﻘﺪﻫﺎ از ﺳﻮي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫وﺟﻮد ﻓﻀﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ – رواﻧﻲ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪«.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻮاﺿﻊ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ دﻓﺎع از آزادي ﺑﻴﺎن و ﺣﻘﻮق ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻓﺮدي ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﺣﺪ ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻨﺎن را درﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آﻧﻜﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﺨﻨﻲ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪» ،‬ﺑﻲ ﺳﻮاد«‪» ،‬ﻧﻔﻬﻢ«‪» ،‬ﺧﻮدﻧﻤﺎ«‪ ،‬ﻣﺸﺘﺎق »اﻇﻬﺎر ﻓﻀﻞ«‪» ،‬ﺧﺎك ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﭘﺎش«‪» ،‬ﮔﻞآﻟﻮد ﻛﻨﻨﺪهي آب« و‪ ...‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶﮔﺮي و اﺳﺘﻘﻼل ﻓﻜﺮ در ﻗﻠﻤﺮو دﻳﻦ ﭼﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ آداب ﮔﻔﺖوﮔﻮ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﺪل در ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﻜﻪ ﺑﺠﺎي ﻋﺮﺿﻪي ﻧﻈﺮ ﺧﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮان را ﺗﺤﻘﻴﺮ و‬ ‫ﺑﻲﺳﻮاد ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﻦ ﻛﻪ »ﺑﺎﻳﺪ« ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪي اﺧﻼق و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﺑﺰار ﺑﺪاﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ از آن ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ؟‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮض آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه دﻓﺎع از دﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ راه دﻓﺎع از دﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻔﻲ و ﻃﺮد و ﻧﺎﺑﻮدي‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﮔﺮان و دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن دﻳﻨﻲ اﺳﺖ؟‬

‫‪٢٩‬‬

‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ از اﺧﻼق و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ و ﭘﺎﻛﻲ دم ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﺪ و ﭘﺮﺳﺶ در ﻗﻠﻤﺮو دﻳﻦ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ »دﻳﮕﺮي« روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ او را از ﻣﻴﺪان ﺑﺪر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ و ﻏﻴﺮدﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺠﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﺨﻦﮔﻮي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺮﺳﺶ درﺑﺎرهي اﻣﺎم زﻣﺎن »ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪي اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺖ«‪،‬‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻧﻘﺪ اﻋﺘﻘﺎدات راﻳﺞ درﺑﺎرهي اﻣﺎم زﻣﺎن و ﻣﺴﺄﻟﻪي وﺣﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻛﺪام ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺎﺳﺖ و ﻛﺪام ﻣﺸﻜﻞ در ﮔﺮو‬ ‫ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺖ؟‪«13‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻳﻜﻢ‪ :‬ﻣﻮﻣﻦ واﻗﻌﻲ داﺋﻤﺎً درﺻﺪد ﭘﺎﻻﻳﺶ اﻳﻤﺎن ﺧﻮد از ﺧﺮاﻓﺎت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻤﺎن ﻫﻤﻪي آدﻣﻴﺎن آﻏﺸﺘﻪي ﺑﻪ ﺷﺮك اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ‬ ‫ﻛﻪ‪:‬‬ ‫دﻳﻦداري ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻣﻮﻣﻨﺎﻧﻪ زﻳﺴﺘﻦ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دارد؟‬ ‫آﻳﺎ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي وﺟﻮدي داﺷﺘﻦ و اﺧﻼﻗﻲ زﻳﺴﺘﻦ‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮ دﻳﻦداري اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﻧﺎﻣﺪﻟﻞ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﻬﻦ؟‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از رﺑﻂﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲ در ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ دﻳﻦداري ﺑﺎ‬ ‫دﻳﻦ ﺷﻮﺧﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻞ وﺟﻮد آدﻣﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد او را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ‬ ‫ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ و ﮔﻞآﻟﻮد ﻛﺮدن ﭼﺸﻤﻪ ﻧﻤﻲروﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬اراﺋﻪي ﺗﺼﻮﻳﺮي دلﭘﺬﻳﺮ )اﺧﻼﻗﻲ‪ -‬ﻋﻘﻠﻲ( از دﻳﻦ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪي ﻫﻤﻪي ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص روﺷﻨﻔﻜﺮان دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻼت ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪي اﺻﻠﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﺳﺘﻨﺒﺪاد دﻳﻨﻲ ﺣﺎﻛﻢ )وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪي‬ ‫ﻓﻘﻴﻪ(‪ ،‬ﺧﻮد را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮﺣﻖ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻣﮕﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﻲﺷﻤﺎري ﻛﻪ ﺣﻮل »وﺟﻮد‬ ‫ﻣﻘﺪس اﻣﺎم زﻣﺎن« ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻛﺸﻮر را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟‬ ‫اﮔﺮ »ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪي دﻳﻨﻲ« ﻣﺴﺄﻟﻪ و ﻣﺸﻜﻞ اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺪ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖﺑﺨﺶ آن‪ ،‬ﺣﻼل ﻣﺴﺎﺋﻞ و‬ ‫راﻓﻊ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻲﺷﻤﺎري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم دﻳﻨﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺪ دﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﻘﺪ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ دﻳﻦ وارد ﻗﻠﻤﺮو دوﻟﺖ ﻧﮕﺮدﻳﺪه ﺑﻮد )ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﻬﺎد دﻳﻦ‬ ‫از ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ(‪ ،‬ﻣﺪاﻓﻌﺎن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﻋﺪاﻟﺖ و آزادي‪ ،‬ﻛﺎر ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺎ دﻳﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ‬ ‫دﻗﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ را وﺳﻴﻠﻪ و اﺑﺰار »ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮدن« ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﺤﺴﻦ ﻛﺪﻳﻮر را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ راﻧﺪه ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﺣﻜﺎم ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﻌﺎرض ﺑﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را »ﻣﻮﻫﻦ«‪» ،‬ﺧﺸﻦ« و‬ ‫»ﻣﻮﻗﺘﻲ« ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﻔﺎﺳﺪﺷﺎن ﺑﻴﺶ از ﻣﺼﺎﻟﺢﺷﺎن« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ و ﺗﺼﻮر اﻣﺎﻣﻴﻪ از اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻌﺎرض ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ دارد‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻣﺎم زﻣﺎن اﺳﺖ و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ از ﺳﻮي اﻣﺎم زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ زﻋﺎﻣﺖاش دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮي دارد‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﻧﻈﺮﻳﻪي وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ‬ ‫ﺑﻲﻣﺒﻨﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻦ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻢ ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺎور آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺎور ﺑﻪ وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬اﺟﻨﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ﻛﺎري ﻧﺪارﻧﺪ و در آن دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺎر دارد و در آن دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﭘﺮوژهي اﺻﻠﻲ ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﻲ دﻳﻨﻲ )روﺷﻨﻔﻜﺮي دﻳﻨﻲ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮي ﻣﺬﻫﺒﻲ(‪» ،‬ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ -‬اﺧﻼﻗﻲ‪ -‬ﻋﺎدﻻﻧﻪ« ﻛﺮدن دﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت اﻳﻦ ﭘﺮوژه‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻟﻮازم ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻳﻦ ﭘﺮوژه ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺑﻴﺮون‬ ‫ﺑﺮاي روﺷﻨﻔﻜﺮان دﻳﻨﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻛﺮده و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺠﺎزﺑﻪ ورود ﺑﻪ ﭼﻪ ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ورود ﺑﻪ ﭼﻪ‬ ‫ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺪﺟﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي‪ ،‬ﻧﺎﺋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪه‪ ،‬ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎن و ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺷﻨﻔﻜﺮي دﻳﻨﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري و ﻣﻄﻬﺮي ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.14‬‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬دو ﻧﻮع ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﻲ دﻳﻨﻲ را ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺮد‪ :‬اوﻟﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ و ﻗﺮاﺋﺖ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ و ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ از‬ ‫دﻳﻦ ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ و اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ دوﻣﻲ‪» ،‬ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﻲ دﻳﻨﻲ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ« اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪي درﺑﺎر ﺳﻠﻄﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﻲ دﻳﻨﻲ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺧﻮد را ﻧﺎﺗﻮان از اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮهي ﺳﻠﻄﺎن ﺑﺎ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺑﺎ اﻗﺎﻣﻪي ﺑﺮﻫﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﺪ اﻣﺎم زﻣﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﮔﻨﺠﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭼﻨﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻘﺎﻻت »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻛﺬب ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ »اﻣﻜﺎن« اﺛﺒﺎت ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮدن ﻗﺮآن وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫راه ﺑﺸﺮي )ﻋﻘﻠﻲ ‪ -‬ﺗﺠﺮﺑﻲ( ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺻﺪق ﻣﺪﻋﺎي ﻛﻼم اﷲ ﺑﻮدن ﻗﺮآن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ادﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻧﺴﺒﺖ داد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮدن ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﺎري ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺠﺎ و دروغﭘﺮدازيﻫﺎي ﭘﻴﺮوان ﺻﺪﻳﻖ ﺳﻠﻄﺎن ﻛﺠﺎ؟‬

‫‪٣١‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ از روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاري »اﻧﺘﺨﺎب«‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮﺷﻨﻴﺪهﻫﺎي ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﻣﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻛﺎﻣﻞ دﻛﺘﺮ ﺳﺮوش و ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ و ﮔﺎﻫﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺺ ﺳﺮوش‪ ،‬ﻧﮕﺎرش ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻟﻬﻲ‬ ‫ﺑﻮدن ﻗﺮآن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻻﻳﻠﻲ در رد وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن را ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.15‬‬ ‫زﻣﺎمداران ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻘﺪ ﺑﺎورﻫﺎي اﺻﻠﻲ دﻳﻦ را ﺑﺮﺗﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﻠﺐ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن را ﺑﺮﻧﻤﻲﺗﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﻴﺎت و‬ ‫ﻣﻤﺎت آﻧﺎن واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻼدﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور‪ ،‬ﻣﺮدم اﻳﺮان را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﮔﺮﻓﺘﺎر رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري زرﻧﮓﺗﺮ از ﺧﻮد‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲﺳﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻫﻤﺮاه اوﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ در ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻫﻢ او را ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺮ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از »ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﻘﺪس« ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ و ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮ ﻛﺸﺎﻧﺪن آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زرﻧﮓﺗﺮ از ﺷﻤﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دوﻟﺖ ﻧﻬﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎن درﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺳﻠﻮلﻫﺎي اﻧﻔﺮادي ﺳﭙﺎه و وزارت اﻃﻼﻋﺎت را ﻫﻢ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و وزﻳﺮ ﺟﺎﻋﻞ و‬ ‫دروغﮔﻮ را ﻫﻢ اﻣﺎم زﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫وزرات اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻣﺮوز در ﺣﺎل ﺷﻜﺎر ﻣﺪﻋﻴﺎن ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺟﺰ‬ ‫وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ او ﺻﻼح ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺪﻋﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ روزي اﻣﺎم زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ دﺳﺘﻮر ﺑﺎزداﺷﺖ او را ﺻﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻧﺸﺎن و دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ او‬ ‫ﺑﺮ ﺻﺪق ﺧﻮد اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﻳﻨﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.16‬‬ ‫ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﻬﺎد دﻳﻦ از ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮط ﻻزم ﮔﺬار ﺑﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺮط ﻻزم ﺣﻔﻆ دﻳﺎﻧﺖ در اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺿﺮﺑﻪ و ﺻﺪﻣﻪ وارد ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻄﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﭼﻮن ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻛﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺸﺎن دادن ﭼﻬﺮهاي دﻣﻮﻛﺮات و ﻛﺎرآﻣﺪ از‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬درﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﺮان ﻣﺒﻠﻎ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﻛﻮب و زﻧﺪان و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮدم‬ ‫را ﻣﻠﺘﺰم ﺑﻪ دﻳﻦ ﻧﮕﺎه دارد و ﻫﺰاران ﺳﺮﺑﺎز ﮔﻤﻨﺎم اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر در ﺣﺎل ﺑﺎﻻ و‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﺮدن ﻟﺒﺎس و وﺿﻊ ﻇﺎﻫﺮي ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد و رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ ﻻﻳﻴﻚﻫﺎي دﺷﻤﻦ دﻳﻦ و ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ‬ ‫ارﺗﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ؟ اﻣﺎ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﻪ اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و وﻻﻳﺖﻓﻘﻴﻪ‬ ‫ﻫﻢ اﺟﺎزهي ﺷﺮﻛﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﻧﻤﻲدﻫﺪ؟‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن واﻗﻌﻲ )ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮالﻫﺎ و ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﺖﻫﺎي ﺧﺪاﻧﺎﺑﺎور و دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻛﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد دارﻧﺪ!‬

‫‪٣٢‬‬

‫اﮔﺮ اﻣﺎم زﻣﺎﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮﺣﻖ اﻣﺎم زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ داوري آزادﻧﻪ و رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن واﻗﻌﻲ‬ ‫ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً اﻣﺎم زﻣﺎن ﺷﻤﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﺘﻲ ﻻﻣﺬﻫﺐ ﺗﻨﻬﺎ رﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و دوام ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮﺣﻖاش را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺳﻪ دﻫﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺣﻜﻮﻣﺖ وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم وﻻﻳﺖﻓﻘﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫دﻳﻦﮔﺮﻳﺰي ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪ -1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﻳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،11‬ص ‪.624‬‬ ‫‪ -3‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﻳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -4‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﻳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -5‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺖ ﺧﺎﺗﻤﻲ‬ ‫آﻗﺎي ﺧﺎﺗﻤﻲ وﻗﺘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻗﺒﻼ ﻫﻢ ﺣﺮفﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ درﺑﺎره اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ زدهاﻧﺪ«‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﺪاﻧﺪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر وي ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ دﺳﺘﻮر ﺻﺮﻳﺢ »ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي« و »رﻫﺒﺮ ﻣﻌﺰز اﻧﻘﻼب« ﺑﻪ آﻗﺎي ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬ﻗﺮار ﺷﺪ‬ ‫ﻗﺘﻞﻫﺎي زﻧﺠﻴﺮهاي ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺘﻞ ﺷﻮد و از ﻣﺪﻳﺮ ﻛﻞ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺮود‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ در آن ﺻﻮرت اﻳﻦ ﭘﺮوژه ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﻛﻪ رﻫﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ وﺻﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎي اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ و دﻳﮕﺮ ﻗﺘﻞﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮفﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ ﻣﻲزدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺑﺮاي اﺟﺮاي دﺳﺘﻮر رﻫﺒﺮ‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪن ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﺷﺪ‪ .‬او در زﻣﺎن ﻗﺘﻞﻫﺎي‬ ‫زﻧﺠﻴﺮهاي ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺎداﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ درﺑﺎرهي ﻣﺼﻄﻔﻲ ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي ﺑﻴﺎن ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮد اﻋﺘﺮاض ﻛﺮد و ﺑﻴﺎﻧﺎت ﺑﺎﻗﻲ را ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺗﻌﻘﻴﺐ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي از ﻧﺎﻣﻪ ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺑﺎﻗﻲ در دادﮔﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﻜﻢ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻋﻤﺎداﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ ،‬در روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن و رﺳﺎﻟﺖ ﻫﻤﺎن زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﻗﻲ ‪ 28‬ﻣﺎه از زﻧﺪﮔﻲاش را ﺑﺎ آن ﺣﻜﻢ در زﻧﺪان‬ ‫ﺳﭙﺮي ﻛﺮد‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪٣٣‬‬

‫»ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان درﺧﺼﻮص ﻳﻜﻲ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺘﻬﻢ ﻋﻤﺎداﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪه‬ ‫ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪي ﺷﻤﺎره ‪ 68506‬در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 22/12/78‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وزﻳﺮ ﻣﺤﺘﺮم اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺘﻮري ﺻﺎدر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻗﺮاﺋﺖ آن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻛﻲ‬ ‫در ﺟﻠﺴﻪ ﻋﻠﻨﻲ دادﮔﺎه ﻋﻴﻨﺎً ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ دﻓﺘﺮ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ ﺷﺮح ﺑﻴﻦ اﻟﻬﻼﻟﻴﻦ درج ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫)ﺑﺴﻤﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم و اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻳﻮﻧﺴﻲ وزﻳﺮ ﻣﺤﺘﺮم اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎ ﺳﻼم‪ :‬ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻨﺪرج در روزﻧﺎﻣﻪ ﻓﺘﺢ ﻣﻮرخ‬ ‫‪ 16/12/78‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﺳﺮار ﻗﺘﻞ ﺑﺎﻧﻮ ﺑﺮﻗﻌﻲ« ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻀﺎر رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﺟﻤﻬﻮري رﺳﻴﺪ ﭘﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﻓﺮﻣﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا«‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺎﺳﻔﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات زﻳﺎنﺑﺎر اﻳﻦﻃﻮر دﺳﺖآوﻳﺰ ﭘﺎرهاي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ‪ .......‬ﻟﺴﺎن ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﻴﺎﺳﻴﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎن اﻳﻦ‬ ‫ادﻋﺎﻫﺎ اوﻻ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮد ﺧﻼف و درﺧﻮر ﭘﻴﮕﻴﺮي اﺳﺖ ﺑﺨﺼﻮص اﮔﺮ درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﺗﻬﺎم زدن ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻗﺒﻞ‬ ‫از ﺛﺒﻮت اﻣﺮي در دادﮔﺎه ﺧﻮد ﺟﺮم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺪه ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ ﻛﺎر ﻧﺪارم و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺧﺸﻦ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﻴﺴﺘﻢ وﻟﻲ ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻓﻀﺎي اﻣﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻴﺰ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن اﺧﻼق ﻧﻪ ﺑﺪاﺧﻼﻗﻲ و اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺮ‬ ‫وزارت اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ اﺑﻄﺤﻲ(‪.‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬اﻓﺸﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺘﻞﻫﺎ را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ از اﻣﺜﺎل ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي در ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي درﺧﺼﻮص اﻋﺪامﻫﺎي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اول ﻣﺤﺮم ﺷﺪ ﻣﻦ آﻗﺎي ﻧﻴﺮي ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع اوﻳﻦ و آﻗﺎي اﺷﺮاﻗﻲ ﻛﻪ دادﺳﺘﺎن ﺑﻮد و آﻗﺎي رﺋﻴﺴﻲ ﻣﻌﺎون دادﺳﺘﺎن و آﻗﺎي‬ ‫ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮد را ﺧﻮاﺳﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ اﻻن ﻣﺤﺮم اﺳﺖ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم از اﻋﺪامﻫﺎ دﺳﺖ ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬آﻗﺎي‬ ‫ﻧﻴﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﺎ اﻻن ﻫﻔﺘﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ را در ﺗﻬﺮان اﻋﺪام ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬دوﻳﺴﺖ ﻧﻔﺮ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ از ﺑﻘﻴﻪ ﺟﺪا ﻛﺮدهاﻳﻢ‬ ‫ﻛﻠﻚ اﻳﻨﻬﺎ را ﻫﻢ ﺑﻜﻨﻴﻢ ﺑﻌﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ و‪ !...‬ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪم‪«.‬‬ ‫‪ -6‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺳﺎﻳﺖ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ 11 :‬آﺑﺎن ‪1387‬‬ ‫‪ -7‬روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺻﺤﻴﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،20‬ص ‪.451 -452‬‬ ‫‪ -8‬آﻗﺎي ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ آن ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪاده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻴﺄت دوﻟﺖ آن زﻣﺎن و‬ ‫ﺳﺘﺎد ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺟﻨﮓ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺣﻜﻢ آﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ روز ﭘﺲ از آﻏﺎز ﺣﻤﻠﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ از ﻋﺮاق در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻓﺮوغ ﺟﺎوﻳﺪان در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 6‬ﻣﺮداد‬ ‫‪ 1367‬ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺤﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮده و ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ از روي ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻔﺎق آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﻪ اﻗﺮار ﺳﺮان آﻧﻬﺎ از‬ ‫اﺳﻼم ارﺗﺪاد ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎرب ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ و ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ آﻧﻬﺎ در ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب و ﺟﻨﻮب ﻛﺸﻮر ﺑﺎ‬

‫‪٣‬‬

‫ﻫﻤﻜﺎريﻫﺎي ﺣﺰب ﺑﻌﺚ ﻋﺮاق و ﻧﻴﺰ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺻﺪام ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺎ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط آﻧﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ و‬ ‫ﺿﺮﺑﺎت ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ آﻧﺎن از اﺑﺘﺪاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﻧﻔﺎق‬ ‫ﺧﻮدﭘﺎﻓﺸﺎري ﻛﺮده و ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎرب و ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺰ در ﺗﻬﺮان ﺑﺎ راي اﻛﺜﺮﻳﺖ آﻗﺎﻳﺎن ﺣﺠﺖ‬ ‫اﻻﺳﻼم ﻧﻴﺮي داﻣﺖ اﻓﺎﺿﺎﺗﻪ )ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع( و ﺟﻨﺎب آﻗﺎي اﺷﺮاﻗﻲ )دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان( و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاي از وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ‬ ‫اﺣﺘﻴﺎط در اﺟﻤﺎع اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر در زﻧﺪانﻫﺎي ﻣﺮاﻛﺰ اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر‪ ،‬راي اﻛﺜﺮﻳﺖ آﻗﺎﻳﺎن ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع‪ ،‬دادﺳﺘﺎن اﻧﻘﻼب و ﻳﺎ دادﻳﺎر‬ ‫و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم اﻻﺗﺒﺎع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﺣﻢ ﺑﺮ ﻣﺤﺎرﺑﻴﻦ ﺳﺎدهاﻧﺪﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا از اﺻﻮل ﺗﺮدﻳﺪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻴﺪوارم ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﻪ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬آﻗﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻋﻬﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬وﺳﻮﺳﻪ و ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻜﻨﻨﺪ و‬ ‫ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻨﺪ »اﺷﺪا ﻋﻠﻲ اﻟﻜﻔﺎر« ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮدﻳﺪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮن ﭘﺎك و ﻣﻄﻬﺮ ﺷﻬﺪا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﻟﺴﻼم‪ .‬روح‬ ‫اﷲ اﻟﻤﻮﺳﻮي اﻟﺨﻤﻴﻨﻲ‪«.‬‬ ‫رﺟﻮ ع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮات آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬ص ‪.520‬‬ ‫‪ -9‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺖ ﺧﺎﺗﻤﻲ‪.‬‬ ‫‪ -10‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﮔﺰاران‪ 22 ،‬آﺑﺎن ‪ 1387‬و اﻳﻦ ﺳﺎﻳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -11‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﻳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -12‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪ -13‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ -14‬اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﭼﻮن ﻫﻨﻮز روش ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ آن ﻧﻮع از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﻲ ﭼﻮن ﺣﻜﻢ ﺣﻼج ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ و اﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ دارد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﻻﻫﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ و‬ ‫ﻣﺼﻄﻠﺤﺎت ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻋﻤﻼً ﻣﺮده ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪي ﻋﻘﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺪدي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪاي ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﻦ زﻣﺎن در ﭘﻴﺶ دارد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﻛﺎﻣﻼ رﺷﺘﻪ ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻗﻄﻊ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻮ در ﻛﻞ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺿﺮورت دﻣﻴﺪن ﭼﻨﻴﻦ روﺣﻲ را در اﺳﻼم اﺣﺴﺎس ﻛﺮد‪،‬‬ ‫ﺷﺎه وﻟﻲ اﷲ دﻫﻠﻮي ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ‪ ،‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ و ﻋﻈﻤﺖ اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬وﺑﺼﻴﺮت ﻋﻤﻴﻖ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺣﻴﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫وﺳﻌﺖ ﻧﻈﺮﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪي وﺳﻴﻊ در ﻣﺮدم و اﺧﻼق و آداب اﻳﺸﺎن‪ ،‬او را ﺣﻠﻘﻪ اﺗﺼﺎل زﻧﺪهاي ﻣﻴﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﺎ‬ ‫لاﻟﺪﻳﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي )اﻓﻐﺎﻧﻲ ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫اﮔﺮ ﻧﻴﺮوي ﺧﺴﺘﮕﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ وي ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎ وﻗﻒ ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎرهي اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ اﻋﺘﻘﺎدي و اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺮوز ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﻜﻢ ﺗﺮي ﻗﺮار ﻣﻲداﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎز اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ وﺿﻌﻲ اﺣﺘﺮامآﻣﻴﺰ وﻟﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﺳﻼم را در‬ ‫روﺷﻨﻲ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺒﺐ آن ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ«‬ ‫)اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري‪ ،‬اﺣﻴﺎي ﻓﻜﺮ دﻳﻨﻲ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ آرام‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(112 -113‬‬ ‫‪ -15‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺳﺎﻳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﺬب و ﺳﺮاﺳﺮ اﻫﺎﻧﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهي ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي اﻧﺘﺸﺎر داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه از‬ ‫ﻣﺪﻳﺮ ﺳﺎﻳﺖ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺦ وي را ﻫﻢ اﻧﺘﺸﺎر دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺳﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻨﺪه را‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺟﺪﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب‪.‬‬ ‫‪ -16‬داﺳﺘﺎﻳﻔﺴﻜﻲ در ﺑﺨﺸﻲ از رﻣﺎن ﺑﺮادران ﻛﺎراﻣﺎزوف‪ ،‬ﺑﻪ داﺳﺘﺎن »ﻣﻔﺘﺶ اﻋﻈﻢ« ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ‪ ،‬در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎي ﻗﺮون‬ ‫وﺳﻄﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ دادﮔﺎهﻫﺎي ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻳﻚ روز ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﻣﻔﺘﺶ ﺑﺰرگ ﻳﻜﺼﺪ ﻧﻔﺮ را در آﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺑﺎ ﻣﻌﺠﺰات ﻣﺴﻴﺤﺎﻳﻲاش ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﻴﺢ ﻣﻮﻋﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﺘﺶ اﻋﻈﻢ او را ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ در‬ ‫زﻧﺪان ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت او ﻣﻲرود و ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓﺮدا ﺣﻜﻢ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖات را ﺻﺎدر ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺴﺖﺗﺮﻳﻦ ﻣﻠﺤﺪ زﻣﺎن ﺑﺮ ﺻﻠﻴﺒﻲ ﺧﻮاﻫﻤﺖ ﺳﻮزاﻧﺪ‪ ...‬ﺗﻮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎپ ﺳﭙﺮدي و دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ آﻣﺪﻧﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ...‬ﺗﻮ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻲروي و ﻧﻮﻳﺪ آزادي ﻣﻲدﻫﻲ و اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫ﺳﺎدهاﻧﮕﺎري و ﺑﻲﺑﻨﺪ و ﺑﺎري ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ از درك ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ آزادي ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ و از آن ﺑﻴﻤﻨﺎك و ﺑﻴﺰارﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن و‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞﺗﺮ از آزادي ﻧﻴﺴﺖ‪...‬‬ ‫ﭼﺮا آﻣﺪهاي و ﻣﺎﻧﻊ ﻛﺎرﻣﺎن ﺷﺪهاي؟‪ ...‬ﺗﻨﻬﺎﻫﺸﺖ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ آﻧﭽﻪ را او ]ﺷﻴﻄﺎن[ ارزاﻧﻲات ﻛﺮد و ﺗﻮ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪،‬‬ ‫واﭘﺴﻴﻦ ﺧﺪﻳﻪاش را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﻜﻮت زﻣﻴﻦ راﻫﺒﺮت ﻣﻲﺷﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ‪ .‬از او روم و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻗﻴﺼﺮ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ و ﺧﻮد را ﺣﻜﺎم‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ‪...‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺷﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ واﮔﺬاﺷﺘﻦ آزاديﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ و ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﺎ ﺑﻪ آزادي ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ ....‬ﻓﺮدا‬ ‫ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻣﻪي ﻣﻄﻴﻊ‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﺎره دﺳﺘﻲ از ﺳﻮي ﻣﻦ‪ ،‬ﻫﻴﻤﻪﻫﺎي ﺳﻮزاﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ آن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ آﻣﺪن و آزار‬ ‫ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﻮزاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻛﺲ ﺳﺰاوار آﺗﺶ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻳﻚ ﻛﺲ ﺗﻮﻳﻲ‪ .‬ﻓﺮدا ﺧﻮاﻫﻤﺖ ﺳﻮزاﻧﺪ‪«.‬‬ ‫)ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ در ﺑﺎب ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﻴﻼﻧﻲ(‪.‬‬

‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ؟ )‪(4‬‬

‫‪٣‬‬

‫اﻣﺎم زﻣﺎن‪ -‬ﻗﺪرت‪ -‬ﺛﺮوت‬ ‫ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي اﺳﻼم را ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ روﺣﺎﻧﻴﺘﻲ آزاداﻧﺪﻳﺶ )در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮدم( و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ )در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖﻫﺎ( ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺮأت‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮد در ﻣﻴﺎن روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺷﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺑﻄﻪي ﻧﻬﺎد روﺣﺎﻧﻴﺖ را ﺑﺎ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ )دوﻟﺖ( و‬ ‫ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي )ﺛﺮوت( ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن وي ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺳﻨﻲ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ اﺳﺖ و ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻲ‪ ،‬ارﺗﺰاق‬ ‫آﻧﻬﺎ از ﺳﻬﻢ اﻣﺎم اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻮاﻗﺺ و ﻣﺸﻜﻼت روﺣﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ و ﻃﺮز ارﺗﺰاق روﺣﺎﻧﻴﻴﻦ اﺳﺖ‪ ...‬ﻋﻠﺖاﻟﻌﻠﻞ ﻫﻤﻪي ﺧﺮاﺑﻲﻫﺎ ﺳﻬﻢ اﻣﺎم‬ ‫اﺳﺖ‪«.1‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻃﺒﻖ »ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻴﻌﻲ« از آﻳﻪي ﺧﻤﺲ )اﻧﻔﺎل‪ ،(41 ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻤﺲ درآﻣﺪ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪﺷﺎن را ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﻤﻲ از‬ ‫ﺧﻤﺲ‪» ،‬ﺳﻬﻢ اﻣﺎم« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫»در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدﺟﻪاي ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﺳﺎزﻣﺎن روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺎ را ﻣﻲﭼﺮﺧﺎﻧﺪ و ﻧﻈﺎم روﺣﺎﻧﻲ ﻣﺎ روي آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه و روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺎ ﻃﺮز‬ ‫و ﺳﺒﻚ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد را از آن درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻳﺎدي در ﻫﻤﻪي ﺷﺌﻮون دﻳﻨﻲ ﻣﺎ دارد »ﺳﻬﻢ اﻣﺎم« اﺳﺖ‪«.2‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ارﺗﺰاق از ﺳﻬﻢ اﻣﺎم‪» :‬ﻧﻘﻄﻪي ﺿﻌﻒ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ‪ ...‬اﺳﺖ‪ ...‬روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺷﻴﻌﻪ‪ ...‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﺳﻴﻠﻘﻪ و ﻋﻘﻴﺪهي ﻋﻮام را‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺴﻦ ﻇﻦ آﻧﻬﺎ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻔﺎﺳﺪي ﻛﻪ در روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﺴﺖ از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ اﺳﺖ‪«.3‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻧﺎن ﺧﻮردن از راه دﻳﻦ )ﺳﻬﻢ اﻣﺎم(‪ ،‬از دﺳﺖ دادن »ﺣﺮﻳﺖ« و آزاداﻧﺪﻳﺸﻲ روﺣﺎﻧﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫وﺿﻌﻴﺘﻲ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ »ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻓﻜﺎر ﺟﺎﻫﻼﻧﻪي ﻣﺮدم« ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي وي‪» :‬اﮔﺮ اﺗﻜﺄ روﺣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد اﻣﺎ ﺣﺮﻳﺖ را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و اﮔﺮ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺪرت را از ﻛﻒ ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺎ ﺣﺮﻳﺘﺶ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮده ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪ و ﺑﺎ اﻳﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﺟﺎﻫﻞ و ﻣﻨﺤﻂ و ﺑﻲﺧﺒﺮ‪ ،‬و‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺎ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً روﺷﻨﻔﻜﺮﻧﺪ وﻟﻲ ﻇﺎﻟﻢ و ﻣﺘﺠﺎوز‪.‬‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻈﺎﻟﻢ و ﺗﺠﺎوزات دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﺪ اﻣﺎ در ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻓﻜﺎر ﺟﺎﻫﻼﻧﻪي ﻣﺮدم‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ و‬ ‫ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ در ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻋﺎدات و اﻓﻜﺎر ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ و در ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺗﺠﺎوزات و ﻣﻈﺎﻟﻢ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ ﺿﻌﻴﻒ‪«.4‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺑﻌﺪي ﻧﺎن ﺧﻮردن از راه دﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻮامزدﮔﻲ روﺣﺎﻧﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي ﻣﻄﻬﺮي‪» :‬آﻓﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪي روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺎ را ﻓﻠﺞ ﻛﺮده و از ﭘﺎ در آورده اﺳﺖ »ﻋﻮامزدﮔﻲ« اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻮامزدﮔﻲ از‬ ‫ﺳﻴﻞزدﮔﻲ‪ ،‬زﻟﺰﻟﻪزدﮔﻲ و ﻣﺎر و ﻋﻘﺮب زدﮔﻲ ﻫﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫اﻳﻦ آﻓﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻌﻠﻮل ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺎ در اﺛﺮ اﻳﻦ آﻓﺖ ﻋﻮامزدﮔﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮو ﺑﺎﺷﺪ و از ﺟﻠﻮ‬ ‫ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻫﺎدي ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮر اﺳﺖ در ﻋﻘﺐ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻋﻮام اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را ﺗﻤﻴﺰ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬ﻋﻮام‪ ،‬ﻫﺮ‬ ‫ﺗﺎزهاي را ﺑﺪﻋﺖ ﻳﺎ ﻫﻮا و ﻫﻮس ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻠﻘﺖ و ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻓﻄﺮت و ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎ ﻫﺮ ﻧﻮﻳﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻃﺮﻓﺪار وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪«.5‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺎر و ﻋﻘﺮب ﻋﻮامزدﮔﻲ ‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﺖ را ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻓﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺴﻴﺎر و »ﻛﺘﻤﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ« ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﻋﻮامزدﮔﻲ‪:‬‬ ‫»ﻣﻨﺸﺄ رواج رﻳﺎ و ﻣﺠﺎﻣﻠﻪ و ﺗﻈﺎﻫﺮ و ﻛﺘﻤﺎن ﺣﻘﺎﻳﻖ و آراﻳﺶ ﻗﻴﺎﻓﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﻜﻞ و ﺷﻴﻮع ﻋﻨﺎوﻳﻦ و اﻟﻘﺎب ﺑﺎﻻ ﺑﻠﻨﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪي‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺎ ﺷﺪه ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ‪«.6‬‬ ‫ﻣﻄﻬﺮي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد ﻣﻲدﻳﺪ ﻛﻪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ دﻧﻴﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮآوري در ﻣﻌﺮﻓﺖ دﻳﻨﻲ و اﻟﺘﺰام ﺑﻪ اﺧﻼق‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» ،‬ﺣﺠﺖ اﺳﻼم« و »آﻳﺖ ﻋﻈﻤﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻟﻘﺐ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎي« روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﺎن را از اﻳﻦ ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺎن‬ ‫ﺧﻮردن از راه دﻳﻦ‪» ،‬آزاد ﻛﺮد‪«.7‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ اﻧﺴﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﻬﺮي ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﺑﻨﺪ ﻧﺎف روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﻬﻢ اﻣﺎم‪ ،‬اﻳﻦ ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮ را از ﭘﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ او ﺧﻮدش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻃﺮح دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻫﻢ ﻣﺜﻞ دﻳﮕﺮ اﻗﺸﺎر‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از راه دﻳﻦ )ﺳﻬﻢ اﻣﺎم( ﻧﺎن ﻧﺨﻮرد‪.‬‬ ‫او اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را »ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب« ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻛﺜﺮﻳﺖ روﺣﺎﻧﻴﺖ زﻳﺮ ﺑﺎر اﻳﻦ ﻃﺮح ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻬﺮي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻓﺮادي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را از راه دﻳﮕﺮي ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺘﺼﺪي ﺷﺌﻮن روﺣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺸﻮﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻓﺮاد ﻛﻤﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ‪8« .‬‬ ‫ﺗﻨﺒﻠﻲ و ﺑﻴﻜﺎري ﻳﻚ ﺻﻨﻒ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ اﺑﺪاع ﻧﻈﺮﻳﻪي »ﻧﺎن ﺧﻮردن از راه دﻳﻦ« ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﻄﻬﺮي ﻛﻪ »ﻋﻠﺖاﻟﻌﻠﻞ« ﻣﺸﻜﻞ روﺣﺎﻧﻴﺖ )ﻧﺎن ﺧﻮردن از راه دﻳﻦ( را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻃﺮح اﺷﺘﻐﺎل روﺣﺎﻧﻴﺖ را ﻫﻢ‬ ‫»ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب« ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻳﺪهي »ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب« را ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲاش ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻨﺒﻠﻲ اﻛﺜﺮ آﻗﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻧﺎن ﺧﻮردن‬ ‫از راه دﻳﻦ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻓﻘﻂ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻮل از ﻣﺮدم ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ واﻛﻨﺶ آﻧﺎن روﺑﺮو ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﺖاﻟﻌﻠﻞ ﻧﻮاﻗﺺ ﻣﺎ وﺿﻊ و‬ ‫ﺗﺸﺮﻳﻊ ﻣﺎدهاي در دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻬﻢ اﻣﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﻦ وﺿﻊ و ﺗﺸﺮﻳﻊ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎدهاي ﺑﺮاي ﭼﻨﺎن ﻣﻨﻈﻮري‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻘﺄ‬ ‫و اﺣﻴﺄ دﻳﻦ و اﻋﻼء ﻛﻠﻤﻪ اﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪«.9‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﻼك اﻣﺘﻴﺎز روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻲ ﺑﺮ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺳﻨﻲ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ وي ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺳﻨﻲ واﺑﺴﺘﮕﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮي‬ ‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻬﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺧﻮد را از دوﻟﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻋﺰل و ﻧﺼﺐﺷﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫روي ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻫﻤﻮاره اﺳﺘﻘﻼلﺷﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و اﺣﻴﺎﻧﺎً در‬ ‫ﻣﻮاردي‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻣﺰاﺣﻢ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪«.10‬‬ ‫ﻣﻄﻬﺮي آﻧﻘﺪر زﻧﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺗﺎم روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﻲ روﺣﺎﻧﻴﺖ و ﺣﻮزهﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دارد‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﺑﻌﺎد دوﻟﺘﻲ ﺷﺪن روﺣﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺑﻮدﺟﻪاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻳﻨﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪي دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﻓﻌﺎل در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي »دﻳﻨﻲ‪ -‬ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ« در ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﺸﻮر اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي دﻳﺪن اﻳﻦ ﺟﺪول اﻳﻨﺠﺎ را ﻛﻠﻴﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ ارﻗﺎم اﻳﻦ ﺟﺪول ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل اﺳﺖ‪.‬ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﺴﺘﻘﻞ از‬ ‫ﭘﻮلﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻢ و ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﺣﻮزهﻫﺎ ﺧﺮج ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻼب و ﻣﺪرﺳﻴﻦ و ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮ‬ ‫»روﺣﺎﻧﻴﺖ دوﻟﺘﻲ«‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬﺪﺳﺎزي و ﻣﺮﺟﻊﺳﺎزي دوﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ )آﻗﺎي ﺧﺎﻣﻨﻪاي( اﺑﺘﺪا ﺑﺎ اﻋﺰام ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ‪ -‬اﻣﻨﻴﺘﻲ و ﻣﺤﺎﺻﺮهي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ‪ ،‬اﻋﻼﻣﻴﻪاي ﺑﻪ اﻣﻀﺎي‬ ‫آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن اﻋﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬وي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻛﺎر ﺑﺪﻳﻨﺠﺎ ﺧﺘﻢ ﻧﺸﺪ‪ .‬دوﻟﺘﻲ ﺷﺪن روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻲ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ دوﻟﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺠﺘﻬﺪ اﺳﺖ‬ ‫و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﺨﺺ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ و اﻓﺮاد ﻣﻨﺼﻮب از ﺳﻮي او )ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن( ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺠﺘﻬﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺟﺘﻬﺎدﺷﺎن از ﺳﻮي ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﻮي ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن‬ ‫رد ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﻣﺤﺴﻨﻲ اژه اي را ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﺘﻲ ﻛﻪ از راه دﻳﻦ ﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮرد و ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻫﺰاران ﻣﺸﻜﻞ و ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻛﺎﻣﻼً دوﻟﺘﻲ ﺷﺪه و از‬ ‫ﺑﻮدﺟﻪي ﻋﻈﻴﻢ دوﻟﺖ ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻲ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ را ﻳﻚ‬ ‫ﺟﺎ در ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻬﺮي ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﻳﻜﻲ از روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻋﻜﺲ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻠﺘﻮت ﻣﻔﺘﻲ اﻋﻈﻢ و رﺋﻴﺲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻊ ازﻫﺮ را در اﺗﺎق ﻛﺎر ﺧﻮدش دﻳﺪم در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻي ﺳﺮش ﻋﻜﺲ ﺟﻤﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﺮان ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺣﺘﻲ در اﺗﺎق‬ ‫ﻣﺤﻘﺮ ﻳﻚ ﻃﻠﺒﻪ ﻋﻜﺲ ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪«.11‬‬

‫‪٣٩‬‬

‫اﻓﺴﻮس ﻛﻪ ﻣﻄﻬﺮي زﻧﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻜﺲﻫﺎي وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ اﻣﺮوز در دﻓﺘﺮ ﻛﺎر روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﻨﺰل آﻧﺎن درﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن‬ ‫ﻧﺼﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻗﺎﻳﺎن ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در ﺣﺎل دﻋﺎﮔﻮﻳﻲ و ﻣﺠﻴﺰﮔﻮﻳﻲ ﺳﻠﻄﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻬﺮي ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﻫﻢ اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪاﺷﺖ و وﻗﺘﻲ ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬او در ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻛﺮد‪:‬‬ ‫»وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻴﻪ ﺧﻮد در رأس دوﻟﺖ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد و ﻋﻤﻼً ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﺪ‪ ...‬ﺗﺼﻮر ﻣﺮدم آن روز – دوره‬ ‫ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ – و ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم ﻣﺎ از وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد و اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻬﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اداره ﻣﻤﻠﻜﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪«.12‬‬ ‫اﻣﺎ ﻓﻘﻬﺎي ﺗﻤﺎﻣﺎً دوﻟﺘﻲ ﺷﺪهي ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺎدم وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻴﻪ را ﻫﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ رﻫﺒﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺰدي‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن و دﺑﻴﺮ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ ﺣﻮزه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ در‬ ‫دورهي ﺟﺪﻳﺪ‪ ...‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﺣﻮزه را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻮﻳﺎت ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي‪ ...‬آﻏﺎز ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.13‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺒﺴﻮط درﺧﺼﻮص ﻫﻮﻳﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪام‪ .‬ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪاي ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﮕﻮ )‪(paradigm shift‬ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ روﺑﺮو ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺗﻘﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﻜﻮت در ﺑﺮاﺑﺮ ﻇﺎﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺷﺪن ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺷﺪن اﺟﺮاي ﺣﺪود و‪ ...‬در ﻋﺼﺮ‬ ‫ﻏﻴﺒﺖ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم )اﻣﺎم زﻣﺎن( ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه و ﺟﻬﺎد و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﻇﺎﻟﻤﺎن‬ ‫و ﺣﻜﺎم ﺗﻌﻄﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ در ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم ﻛﺘﺎب اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﺣﻴﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع »اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺳﻼﻃﻴﻦ و اﻣﺮا« ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻏﺰاﻟﻲ‪ ،‬درﺷﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﺳﻼﻃﻴﻦ و ﻇﺎﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﺶ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﺷﺨﺺ ﮔﻮﻳﻨﺪه و ﻧﺎﻗﺪ را‬ ‫در ﺧﻄﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ )ﻫﺰﻳﻨﻪي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﻘﻂ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد(‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ و ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻛﺎن‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﻄﺮﻫﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪ دادنﻫﺎ و زﻧﺪانﻫﺎ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ درﺷﺖﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در زﻣﺮهي ﺷﻬﻴﺪاﻧﻨﺪ‪.14‬‬ ‫ﻣﻼ ﻣﺤﺴﻦ ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﻏﺰاﻟﻲ در اﻟﻤﺤﺠﻪ اﻟﺒﻴﻀﺎء‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬داﻧﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن و اﺧﺒﺎر اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را روا‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ و اﺋﻤﻪي ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻣﻮﻣﻨﺎن را ﻧﻬﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ذﻟﺖ اﻓﻜﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﻴﺶ از ﺗﻮان ﺧﻮد ﻫﻤﺖ‬ ‫ﮔﻤﺎرﻧﺪ‪«.15‬‬ ‫ﻓﻴﺾ ﺑﻪ رواﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎري اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬از ﻗﻮل اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﺳﺘﻤﮕﺮ در اﻓﺘﺪ و ﮔﺮﻓﺘﺎر‬ ‫رﻧﺠﻲ ﺷﻮد ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﺪارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﺻﺒﺮ ﻋﻄﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« ﻳﺎ »روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ذﻟﺖ اﻓﻜﻨﻨﺪ« ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ذﻟﺖ‬ ‫اﻓﻜﻨﺪن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎ ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از ﺗﻮان آدﻣﻲ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪٠‬‬

‫و ﭼﻮن از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ آن ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮي ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺟﻬﺎد ﻛﻠﻤﻪ ﻋﺪل اﺳﺖ در روي ﭘﻴﺸﻮاي ﺳﺘﻤﮕﺮ« ﺑﻪ ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻣﻨﻜﺮ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﺎن از او ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪«.16‬‬ ‫ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺗﻤﺎم داﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻏﺰاﻟﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﺳﻼﻃﻴﻦ آورده اﺳﺖ را ﺣﺬف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻓﻴﺾ‪ ،‬درﺷﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻇﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﭘﺴﺘﻲ ﭼﻮن ﺷﻬﻮات ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﻛﻔﺮ ﺧﻔﻲ‪ ،‬ﺟﺎه ﻃﻠﺒﻲ و ﺷﻬﺮت‬ ‫ﻃﻠﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻴﺾ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻠﻄﺎن ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺠﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺷﻮد ﭼﺮا‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻬﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻻ ﺗﻠﻘﻮا ﺑﺎﻳﺪﻳﻜﻢ اﻟﻲ اﻟﺘﻬﻠﻜﻪ‪«.17‬‬ ‫ﻏﺰاﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﻲزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲدﻳﺪ ﻛﻪ »ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ«ي اﻣﺎم زﻣﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و دﻳﮕﺮ اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ را ﺗﻌﻄﻴﻞ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺑﺮاي او ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺒﻮد و آن راﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا از اﻳﻦ زاوﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﮔﺰﻧﺪهاي ﺑﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن وارد ﻣﻲآورد‪ .‬وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﺠﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ رواﻓﺾ )ﺷﻴﻌﻴﺎن( ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺮط ﭼﻴﺰ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻫﻢ اﻓﺰودهاﻧﺪ و آن اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﻛﻪ اﻣﺎم ﺣﻖ اﺳﺖ ﺧﺮوج ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺎن ﭘﺴﺖﺗﺮ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺷﻮد و ﺟﻮابﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪي ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻳﻮان‬ ‫ﻗﻀﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺪاﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺼﺮت ﺷﻤﺎ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖﺗﺎن از دﺳﺖ ﻇﺎﻟﻤﺎن ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻘﻮقﺗﺎن را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﺎري ﻧﻴﻜﻮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن زﻣﺎن ﻧﻬﻲ از ﺳﺘﻢ و ﻃﻠﺐ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ اﻣﺎم ﺣﻖ ﻫﻨﻮز‬ ‫ﺧﺮوج ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪«.18‬‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي ﺗﺸﻴﻊ و اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي دوران ﻣﺪرن‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﮕﻮ داد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر را ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد و از آن ﺳﻼﺣﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺮاي اﻧﻘﻼب و ﺗﻐﻴﻴﺮ رژﻳﻢ ﺑﺮﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺗﺸﻴﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﺟﺪﻳﺪي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ در‬ ‫آن‪ ،‬ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺮﺑﻼ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم روزﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻮر ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﻴﻌﻪاي‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ زﻳﻨﺐ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﻳﺰﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ را »ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮي« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﺗﺸﻴﻌﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪» ،‬ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮي« ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫او ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮي ﺧﻮن را ﺑﻪ ﺗﺮﻳﺎك ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي او‪ ،‬ﺗﺸﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮوﻛﺎﺳﺘﻪ )‪(reduce‬‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 60‬ﻫﺠﺮي ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻫﻢ از دورهي ﻗﺎﺟﺎر ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺸﻴﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و وﻻﻳﺖﻓﻘﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺪرن ﻛﻤﻚ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ رﺷﺪ اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺮد‪ .‬ورود ﺗﻠﮕﺮاف اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺑﺮاي روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺴﺎزد و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدهي از اﻳﻦ ﻧﻮع وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬وﺟﻮه ﺷﺮﻋﻲ ﺟﻤﻊآوري ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻗﺖ اﺣﺎدﻳﺚ ﺟﻠﺪ ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﻣﻼﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ و اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ ﻛﻠﻴﻨﻲ را از ﻧﻈﺮ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ ،‬درﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ(‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪاي ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻼﺋﻢ ﻇﻬﻮرش‪ ،‬ﺧﺮوج ﺳﻔﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻔﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮدي زﺷﺖ ﭼﻬﺮه‪ ،‬ﭘﺮ آﺑﻠﻪ و از ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺎه رﺟﺐ در‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻳﺎﺑﺲ« ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس در اﻳﻦ دوره ﻣﻨﻘﺮض ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻼﺋﻢ ﻇﻬﻮر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺮ ﻓﺮات ﺷﻜﺎف ﺑﺮﻣﻲدارد و آب آن ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ و ﻣﺤﻠﻪﻫﺎي ﻛﻮﻓﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺰاران در دﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﻮك و ﻣﻴﻤﻮن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻏﻴﺮه و ﻏﻴﺮه‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم رواﻳﺎت ﻇﻬﻮر ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد و اﻗﺪاﻣﺎﺗﺶ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻗﺼﻪ ﭘﺮدازي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﻤﺎم ﺣﻮادث در ﻫﻤﺎن ﻗﺮون اوﻟﻴﻪي ﻇﻬﻮر‬ ‫اﺳﻼم اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در آﻳﻨﺪهاي دور و در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﺪرن‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ دارد‪ .‬ﺗﺼﻮر ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬اﻓﺰود‪ .‬ﭼﻮن ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﺑﺮاي ﻏﻴﺒﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺣﺠﺖ ﺧﺪا از‬ ‫ﻣﺮدم وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻋﻠﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن دوران ﻏﻴﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻃﻮﺳﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻧﺤﺼﺎر اﻟﻠﻄﻒ ﻓﻴﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻟﻠﻔﻈﻼء و وﺟﻮده ﻟﻄﻒ و ﺗﺼﺮﻓﻪ ﻟﻄﻒ آﺧﺮ و ﻋﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎ‪«.19‬‬ ‫وﺟﻮد اﻣﺎم ﻟﻄﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻓﺶ ﻟﻄﻒ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺳﺒﺐ ﻏﻴﺒﺖ و ﻋﺪم ﺗﺼﺮف او ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﻣﺮدم‬ ‫ﻗﺪر اﻣﺎم را ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻏﻴﺮه‪.‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺼﻮري از ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺪرن آﻳﻨﺪه در ذﻫﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم درﮔﻴﺮيﻫﺎي اﻣﺎم‬ ‫زﻣﺎن ﺑﺎ اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﻮپ‪ ،‬ﺗﺎﻧﻚ‪ ،‬ﺑﻤﺐ اﻓﻜﻦﻫﺎي ﻓﻮق ﻣﺪرن‪ ،‬ﻣﻮﺷﻚﻫﺎي ﺑﺎﻟﺴﺘﻴﻚ و ﺟﻨﮓ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﺧﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖﻛﺎران ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻨﻲاﻣﻴﻪ و ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن آن ﻧﻮع رواﻳﺎت‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺗﺼﻮري از دوران ﻣﺪرن و ﻇﻬﻮر اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﺗﺼﻮري از آﻳﻨﺪه ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﻌﻠﻲ ﻛﻪ‬ ‫وﻗﺎﻳﻊ ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻧﺘﻘﺎم از ﺑﻨﻲاﻣﻴﻪ و ﺑﻨﻲﻋﺒﺎس را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎً‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﻬﻢ ﻧﻪ ﺑﺎ اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ دوران ﺻﺪر اﺳﻼم‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژياي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺪرنﺗﺮ از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻣﺮوزﻳﺎن ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺼﻮص ﺻﺪ ﻳﺎ دوﻳﺴﺖ ﻳﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﻳﺎ ﻫﺰار ﺳﺎل‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﺗﺼﻮري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻴﻖ و ﭘﺮﻧﺎﺷﺪﻧﻲاي را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻟﻞ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻬﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻳﺪه‪ ،‬ﻗﺪرت ﺳﺎز و ﺛﺮوت ﺳﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ از‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺛﺮوت اﻧﺪوزي و ﻗﺪرت اﻧﺪوزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ دارﻧﺪ ﻣﺪﻋﻲ دﻳﺪار ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ‬ ‫داﻳﺮه ﺑﻴﺮوﻧﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺬاباﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺴﺎب ﭘﺲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاﻗﻌﻲ‪ ،‬آن ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ دﻳﺪار ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن در دوران ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺒﺮي را دروغ ﻣﺤﺾ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در دوره زﻋﺎﻣﺖ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻧﺶ دﻳﻨﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ دوﻟﺖ درﺑﺎرهي اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫اﻟﮕﻮ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺤﺚ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺣﻞ ﭼﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ وﻗﺘﻲ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪» :‬ﻧﻘﺪ اﻋﺘﻘﺎدات راﻳﺞ درﺑﺎره اﻣﺎم زﻣﺎن و ﻣﺴﺄﻟﻪي وﺣﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻛﺪام ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺎﺳﺖ و ﻛﺪام‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ در ﮔﺮو ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺖ؟ «‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﻴﻪ را ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺎن ﺧﻮردن از راه دﻳﻦ را‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻮامزدﮔﻲ روﺣﺎﻧﻴﺖ را ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﺧﺮاﻓﺎت را ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ در ﺧﺼﻮص اﻣﺎم‬ ‫زﻣﺎن ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ و ﻧﺎن از راه دﻳﻦ ﺧﻮردن‪،‬‬ ‫ارﺗﺒﺎط وﺛﻴﻘﻲ ﺑﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن دارد‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻄﻬﺮي را ﻳﻜﻲ از روﺷﻨﻔﻜﺮان دﻳﻨﻲ ﻣﻘﺒﻮل ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪي »ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺳﺎزﻣﺎن روﺣﺎﻧﻴﺖ«‬ ‫و ﻧﻈﺮ وي درﺧﺼﻮص وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ را از ﻧﻈﺮ ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺎ واﻗﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺿﻤﻦ ﺑﻲاﺳﺎس ﺧﻮاﻧﺪن ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي درﺑﺎرهي اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺮاد ﻣﺎ از اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ اﺗﻔﺎﻗﺎً‬ ‫ﺑﻴﺎن درﺳﺖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪي اﻧﺘﻈﺎر و ﻣﻬﺪوﻳﺖ‪«.‬‬ ‫در »اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ دﻳﻨﻲ« ﺧﺎﺗﻤﻲ ﻫﻢ‪ ،‬وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻣﺎم زﻣﺎن اﺳﺖ و ﺗﺎ ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻴﺴﻲ ﻣﻴﺴﺢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺴﻴﺢ دﻧﺒﺎﻟﻪ‬ ‫رو و ﭘﻴﺮو اﻣﺎم زﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫او ﻫﻢ از اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ و ﻣﺮﻳﺪان و ﻳﺎراﻧﺶ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ده ﮔﻔﺘﺎر )ﻣﻘﺎﻟﻪي »ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ روﺣﺎﻧﻴﺖ«(‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا‪ ،‬ص ‪.280 -281‬‬ ‫‪ -2‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.293‬‬ ‫ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺧﻤﺲ و ﺗﻌﻠﻖ آن ﺑﻪ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ )ذوي اﻟﻘﺮﺑﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﺑﻪ دو آﻳﻪ زﻳﺮ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪٣‬‬

‫واﻋﻠﻤﻮا اﻧﻤﺎ ﻏﻨﻤﺘﻢ ﻣﻦ ﺷﻲء ﻓﺎن ﷲ ﺧﻤﺴﻪ و ﻟﻠﺮﺳﻮل‪ :‬و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ آن ﺧﺎص ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ )اﻧﻔﺎل‪.(41 ،‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ‪:‬‬ ‫و اﻳﺘﺎء ذي اﻟﻘﺮﺑﻲ )ﻧﺤﻞ‪(90 ،‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﻔﺘﻮح ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد ﺑﻪ »ذي اﻟﻘﺮﺑﻲ« اﻫﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮلاﻧﺪ و ﻣﺮاد ﺑﻪ »اﻳﺘﺎء« دادن ﺧﻤﺲ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ذي اﻟﻘﺮﺑﻲ‪ ،‬اﻣﺎم از ﻗﺮاﺑﺖ رﺳﻮل اﷲ اﺳﺖ و ﻣﺮاد از اﻳﺘﺎء‪،‬‬ ‫دادن ﺧﻤﺲ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻤﺲ ﻓﻘﻂ در آﻳﻪ ‪ 41‬ﺳﻮره ﻧﻔﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ در ﺷﺮح اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻌﻨﺎي آﻳﻪ اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ آن از آن ﺧﺪا و رﺳﻮل و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻳﺘﻴﻤﺎن‬ ‫و ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن و اﺑﻦ اﻟﺴﺒﻴﻞ اﺳﺖ و آن را ﺑﻪ اﻫﻠﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاش ﻣﺤﻤﺪ )ﺻﻠﻲاﷲﻋﻠﻴﻪوآﻟﻪوﺳﻠّﻢ( در‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻧﺎزل ﻛﺮده اﻳﻤﺎن دارﻳﺪ و در روز ﺑﺪر اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ را ﻧﺎزل ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﻔﺎل و ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ از آن ﺧﺪا و رﺳﻮل او‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﺣﺪي را در آن ﺳﻬﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻚ ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺗﺼﺮف در ﭼﻬﺎر ﺳﻬﻢ آن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻼل و ﻣﺒﺎح ﮔﺮداﻧﻴﺪه‬ ‫دﺳﺘﻮرﺗﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻬﻢ آن را ﺑﻪ اﻫﻠﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫و از ﻇﺎﻫﺮ آﻳﻪ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﺮﻳﻊ در آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺸﺮﻳﻌﺎت ﻗﺮآﻧﻲ اﺑﺪي و داﺋﻤﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬ ‫آﻳﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺟﻨﮕﻲ ﻣﺎﺧﻮذ از ﻛﻔﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﻛﺴﺒﻲ و‬ ‫ﻣﺮوارﻳﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻏﻮص از درﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﺸﺘﻲراﻧﻲ و اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدن و ﮔﻨﺞ ‪ ،‬آري‪ ،‬ﮔﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮرد ﻧﺰول آﻳﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ‬ ‫ﺟﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻮرد ﻣﺨﺼﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ازﻇﺎﻫﺮ ﻣﺼﺎرﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺷﻤﺮده و ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬ﷲ ﺧﻤﺴﻪ و ﻟﻠﺮﺳﻮل و ﻟﺬي اﻟﻘﺮﺑﻲ و اﻟﻴﺘﺎﻣﻲ و اﻟﻤﺴﺎﻛﻴﻦ و اﺑﻦ اﻟﺴﺒﻴﻞ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺼﺎرف ﺧﻤﺲ ﻣﻨﺤﺼﺮ در آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺳﻬﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻧﻈﻴﺮ آن از آﻳﻪ زﻛﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ذﻛﺮ ﻣﺼﺎرف از ﻗﺒﻴﻞ ذﻛﺮ ﻣﺜﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫)اﻟﻤﻴﺰان‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،9‬ص ‪(120‬‬ ‫»اﺧﺒﺎري ﻛﻪ از اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ﻋﻠﻴﻬﻢاﻟﺴﻼم( رﺳﻴﺪه ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ در اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻤﺲ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل و اﻣﺎم از اﻫﻞ ﺑﻴﺖ و ﻳﺘﻴﻤﺎن‬ ‫و ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن و اﺑﻦ ﺳﺒﻴﻞ ﺳﺎدات اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن داده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪«.‬‬ ‫)ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪(136‬‬

‫‬

‫»و ﻇﺎﻫﺮ رواﻳﺎت ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻪ از اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ﻋﻠﻴﻬﻢاﻟﺴﻼم( ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻳﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ )ﻋﻠﻴﻬﻢاﻟﺴﻼم( ذي اﻟﻘﺮﺑﻲ را ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺎن از اﻫﻞ‬ ‫ﺑﻴﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﻇﺎﻫﺮ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن از ذي اﻟﻘﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ ﻣﻔﺮد ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮده و ﻧﻔﺮﻣﻮده ذوي‬ ‫اﻟﻘﺮﺑﻲ‪«.‬‬ ‫)ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪(137‬‬ ‫ﺑﺮادران اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس رواﻳﺎت اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ‪:‬‬ ‫»از ﻣﺴﻠﻤﺎت اﻳﻦ رواﻳﺎت اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻤﺲ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ رواﻳﺎت وارده از ﻃﺮق اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‬ ‫)ﻋﻠﻴﻬﻢاﻟﺴﻼم( ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻫﻞ ﺳﻨﺖ رواﻳﺎت ﺧﻤﺲ را در ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻟﻐﺖ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫واﺟﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ رواﻳﺎت در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ واﺟﺐ ﻣﻲداﻧﺪ‪«.‬‬ ‫)ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪(139‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﻲﻫﺎ ﺧﻤﺲ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻤﺲ را ﺷﺶ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ :‬ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ آن »ﺳﻬﻢ‬ ‫اﻣﺎم« اﺳﺖ و ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ دﻳﮕﺮ »ﺳﻬﻢ ﺳﺎدات« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﺧﻤﺲ را ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺮد ﻣﻲرﺳﺪ و ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺖاش را ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻤﺲ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻠﻔﺎ‪ ،‬ﺧﻤﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ از اﻳﻦ آﻳﻪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻄﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﻤﺲ ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ اﻣﺮي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ دوران ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از وﻓﺎت اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ و ادﻋﺎي ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪،‬‬ ‫ﺧﻤﺲﺷﺎن را در زﻣﻴﻦ دﻓﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ وارﺛﺎن‬ ‫ﺧﻮد وﺻﻴﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ وﻗﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻤﺲﺷﺎن را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪ 295‬و ‪.296‬‬ ‫‪ -4‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.298‬‬ ‫‪ -5‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.299‬‬ ‫‪ -6‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪.300‬‬ ‫‪ -7‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.314‬‬ ‫‪ -8‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.290 -291‬‬ ‫‪ -9‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.281‬‬

‫‬

‫‪ -10‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪ 295‬و ‪.296‬‬ ‫‪ -11‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.296‬‬ ‫‪ -12‬ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا‪ ،‬ص ‪.58‬‬ ‫‪ -13‬روزﻧﺎﻣﻪ رﺳﺎﻟﺖ‪ 21 ،‬آﺑﺎن ‪.1387‬‬ ‫‪ -14‬اﺣﻴﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﻓﻲ اﻻﻣﺮاء و اﻟﺴﻼﻃﻴﻦ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و ﻧﻬﻴﻬﻢ ﻋﻦ اﻟﻤﻨﻜﺮ‪.‬‬ ‫‪ -15‬اﻟﻤﺤﺠﻪ اﻟﺒﻴﻀﺎء‪ ،‬ج ‪ ،4‬ﻛﺘﺎب اﻻﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف‪ ،‬ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم ‪ ،‬ص ‪.112‬‬ ‫‪ -16‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.108‬‬ ‫‪ -17‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.111‬‬ ‫‪ -18‬اﺣﻴﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﻛﺘﺎب اﻻﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و اﻟﻨﻬﻲ ﻋﻦ اﻟﻤﻨﻜﺮ‪.‬‬ ‫‪ -19‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﻤﺮاد ﻓﻲ ﺷﺮح ﺗﺠﺮﻳﺪ اﻻﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،1979 ،‬ص ‪.388‬‬

‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ؟ )‪(5‬‬ ‫اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﺼﺪاق اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺮﻓﺎ‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ را ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮوع دﻳﻦ اﺳﺖ‪.1‬‬ ‫اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .2‬درواﻗﻊ اﻣﺎﻣﺖ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ زﻣﺎﻣﺪاري ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻣﺎم را »ﺣﺠﺖ ﺧﺪا«‪» ،‬ﺧﻠﻴﻔﺔ اﷲ« و »اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻣﺪار ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻓﺮدي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻜﺮد‪،‬‬ ‫ﺷﻮرا و ﺑﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﻼكﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﻴﻔﻪي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻣﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻋﺪهي ﻟﻄﻒ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ »واﺟﺐ« اﺳﺖ ﺗﺎ اﻣﺎم را ﺗﻌﻴﻴﻦ و او را از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻲ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮ ﻃﻮﺳﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻻﻣﺎم ﻟﻄﻒ«‪.3‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪي اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ زﻣﺎﻣﺪار ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮرا و ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎ او ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‬

‫اﻣﺎ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﺎً دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎم را ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﺮدم‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲ در اﻧﺘﺨﺎب ﻳﺎ ﻋﺰل او از زﻋﺎﻣﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﻌﺼﻮم و داراي ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ اﺳﺖ و ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ وي ﻫﻢ اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻘﺪﺳﻲ را ﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻛﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )وﺟﻪ اﺛﺒﺎﺗﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ( و ﻧﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ او را از زﻣﺎﻣﺪاري‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﺰل ﻛﻨﻨﺪ )وﺟﻪ ﺳﻠﺒﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ از وﺟﻪ اﻳﺠﺎﺑﻲ آن اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪي زﻋﺎﻣﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﻌﺎرض دارد‪ .‬در ﻧﻈﺎمﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬رﻳﺎﺳﺖ و‬ ‫زﻣﺎﻣﺪاري ﺳﻴﺎﺳﻲ‪» ،‬ﺣﻖ وﻳﮋه« ﻫﻴﭻ ﻓﺮد‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﺻﻨﻒ ﻳﺎ دودﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪي اﻣﺎﻣﺖ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬زﻣﺎﻣﺪاري ﺳﻴﺎﺳﻲ را »ﺣﻖ وﻳﮋه«ي ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻮن از ﭘﺪر ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ زﻋﺎﻣﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺋﻤﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻣﻌﻨﻮي اﻣﺎﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬وﻻﻳﺖ ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻋﺮﻓﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﻈﻬﺮ ﻫﻤﻪي اﺳﻤﺎء اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ را »ﻣﻈﻬﺮ اﺳﻢ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻬﻲ«‪» ،‬ﻣﻨﻈﺮ اﻟﻬﻲ«‪» ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺤﻖ‬ ‫ﺧﺪا«‪» ،‬وﻟﻲ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ« و »ﻣﻈﻬﺮ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ اﻟﻬﻲ« ﺗﻠﻘﻲ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﺸﻴﻌﻲ ﻛﻪ از ﻧﻴﻤﻪ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺎ اﻗﺘﺒﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ از ﻋﺮﻓﺎي ﺳﻨﻲ – ﻣﺤﻲاﻟﺪﻳﻦ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ‬ ‫ﻗﻮﻧﻮي‪ ،‬داوود ﻗﻴﺼﺮي‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي و ﻏﻴﺮه – اﺋﻤﻪ را ﻣﺼﺪاق اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ و وﻟﻲ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻋﺮﻓﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻣﺼﺪاﻗﻲ ﺑﺮاي وﻟﻲ ﺧﺪا ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﺋﻤﻪ را ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻨﺎن ]ﻋﺮﻓﺎ[ ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان درﺑﺎرهي ﺧﻼﻓﺖ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ آن ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻤﺎل‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻬﻲ ﻗﺪم ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ...‬ﺳﻌﻲ ﺑﻠﻴﻎ اﻳﻨﺎن درﺑﺎرهي اﺛﺎرهي دﻓﺎﻳﻦ ﻧﺼﻮص ﻣﻨﻘﻮل در ﺗﺪوﻳﻦ ﺗﺄﻟﻴﻔﺎت ﻗﻴﻢ‬ ‫ﺳﺘﻮدﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻫﻞ ﻧﻈﺮ و ﺑﺼﺮ اﺳﺖ‪«.4‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬از ﻳﻚﺳﻮ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻮﺳﺴﻪي ﻣﻨﻈﻢ ﻧﻈﺎم ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪» :‬آﻓﺮﻳﻨﺶ ﭘﻬﻨﻪ‬ ‫ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻼﻓﺖ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ و ﻫﺴﺘﻲ ﻏﻴﺮ او‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب در ﻣﻘﺎم ﻓﻌﻞ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ‪«.5‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ )ﺧﻠﻴﻔﺔ اﷲ(‪ ،‬اوﻻً ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻴﺎت اﺷﻴﺎي ﻣﺎدي اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ ،‬ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ را از ﻗﻮه ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ و اﺑﺰارﻫﺎ را اﺧﺘﺮاع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ )ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و اﺋﻤﻪي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ[ ﺧﺎﻟﻖ ﻋﻠﻮم و اﺑﺪاع ﻛﻨﻨﺪهي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪٧‬‬

‫»ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻨﻮن و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻮم و ﺳﻨﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم‪ ،‬ﺑﺎران ﻣﻲﺑﺎراﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮي اﺻﺎﺑﺖ آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ را ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬راﻓﻊ ﻏﻢ و اﻧﺪوه آدﻣﻴﺎن و ﺑﻼﻳﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ و‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻫﻤﻪي ﻋﺎﻟﻢ اﻣﻜﺎن ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ او ﺑﺎران ﻣﻲﺑﺎرد و ﺑﺎ اﻣﺴﺎك او آﺳﻤﺎن و اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ او ﺑﺮ ﻃﺮف‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت و ﺑﻼﻳﺎ ﺑﺎ ﻟﻄﻒ او ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬درﺧﺖ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ وﺟﻮد او ﻣﻴﻮه ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻜﻢ ﻓﺘﺢ اﷲ و ﺑﻜﻢ ﻳﺨﺘﻢ و ﺑﻜﻢ ﻳﻨﺰل اﻟﻐﻴﺚ و ﺑﻜﻢ ﻳﻤﺴﻚ اﻟﺴﻤﺎء ان ﺗﻘﻊ ﻋﻠﻲ اﻻرض اﻻ ﺑﺎذﻧﻪ و ﺑﻜﻢ ﻳﻨﻔﺲ اﻟﻬﻢ و ﻳﻜﺸﻒ اﻟﻀﺮ‬ ‫)زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ(‪.‬‬ ‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪي او ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻲروﻳﻨﺪ و درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻜﻢ ﺗﻨﺒﺖ اﻻرض اﺷﺠﺎرﻫﺎ و ﺑﻜﻢ ﺗﺨﺮج اﻻرض ﺛﻤﺎرﻫﺎ )زﻳﺎرت اول از‬ ‫ﻫﻔﺖ زﻳﺎرت ﻣﻄﻠﻖ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ(‪.‬‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ او‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺤﻮ ﻳﺎ اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻜﻢ ﻳﺤﻤﻮ اﷲ ﻣﺎ ﻳﺸﺎء و ﺑﻜﻢ ﻳﺜﺒﺖ )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،98‬ص ‪ ،(153‬و‬ ‫در ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ارادهي ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻤﻪي اﻣﻮر و ﻫﻤﻪي ﻣﻘﺪرات‪ ،‬ﻧﺰد او ﺑﺎر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻫﺒﻮط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﺑﻴﺖ او ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫اراده اﻟﺮب ﻓﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻣﻮره ﺗﻬﺒﻂ اﻟﻴﻜﻢ و ﺗﺼﺪر ﻣﻦ ﺑﻴﻮﺗﻜﻢ )ﻫﻤﺎن(‪...‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪي ﻛﺎﻣﻞ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑﺎﻳﺪ »ﻣﻈﻬﺮ اﻟﻌﺠﺎﺋﺐ« و »ﻣﻈﻬﺮ اﻟﻐﺮاﺋﺐ« و ﺧﻼﺻﻪي ﻋﻮاﻟﻢ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و روﺣﺎﻧﻲ و ﺟﺎﻣﻊ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﻠﻮي و‬ ‫ﺳﻔﻠﻲ و ﺑﺮﺗﺮ از ﻫﻤﻪي اداﻧﻲ و اﻗﺎﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻟﻴﺎﻗﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل را ﻧﺪارد و از اﻳﻦ رو‬ ‫ﻧﺼﺐ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ اﻋﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ‪ ...‬درﺑﺎرهي آﺧﺮﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪي ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺻﺎﺣﺐاﻟﺰﻣﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻟﻴﺴﺘﺨﻠﻔﻨﻬﻢ ﻓﻲاﻻرض )ﻧﻮر‪ (55 ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺋﻤﻪي ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻪ اﻋﻼم ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‪ ،‬ﻳﻚدﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪«.6‬‬ ‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﻨﺪ زﻳﺎرتﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﻋﺎﻟﻢ را ﻛﺎر اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪي اﻧﺴﺎنِ ﻛﺎﻣﻞ را از ﻋﺮﻓﺎي اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ اﺧﺬ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺋﻤﻪ را ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﺔ اﷲ زﻣﻴﻦ و ﻫﻤﻪي ﻋﻮاﻟﻢ ﻏﻴﺒﻲ و ﺷﻬﻮدي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ داﺳﺘﺎن ﻗﺮآن‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻛﺴﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد در زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻛﻪ در آن ﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫ﺧﻮنﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ رﻳﺨﺖ؟‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪٨‬‬

‫ﻣﻔﺴﺮان و ﻋﺮﻓﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﺴﻴﺎري درﺧﺼﻮص ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ رأي ﺷﻴﻌﻲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻌﻠﻮم ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻤﻠﻪي اﻧﻲ اﻋﻠﻢ ﻣﺎ ﻻ ﺗﻌﻠﻤﻮن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﺎن و اﻣﺎﻣﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ...‬ﻫﻤﺎن ذوات ﻣﻘﺪﺳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد از اﺳﻤﺎي ﺗﻌﻠﻴﻢ داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺣﻀﺮت آدماﻧﺪ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.7‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﺔ اﷲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازده اﻣﺎﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﻧﮕﺮش را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫»رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻪ ﺻﺎدر اول ﻳﺎ ﻇﺎﻫﺮ اول و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در اﺳﻢ اﺳﺘﺨﻼف‪ ،‬آﻧﭽﻪ‬ ‫را ﻛﻪ درﺑﺎرهي ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ در ﺳﺎﺣﺖ ﻏﺪﻳﺮ و ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮاون دﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم داد و آن ﺣﻀﺮت واﻻ را ﺑﺮ‬ ‫ﻛﺮﺳﻲ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻧﺸﺎن وﻻﻳﺖ را ﺑﺮ ﺻﺪر ﻣﺸﺮوح او ﻧﺼﺐ ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﺪال رﻫﺒﺮي و اﻣﺎﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺮ ﺑﺎزوان ﺧﺒﻴﺮ ﮔﺸﺎي او‬ ‫ﺑﺴﺖ ﻫﻤﮕﻲ از ﺳﻨﺦ ﻣﻈﻬﺮﻳﺖ رﺳﻮل اﻛﺮم و ﺧﻼﻓﺖ آن ذات اﻗﺪس اﻟﻬﻲ در اﺳﻢ اﺳﺘﺨﻼف و ﺻﻔﺖ ﺟﻌﻞ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﺖ‪«.8‬‬ ‫»اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ و ﺧﻠﻴﻔﻪي ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻬﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ« اﺳﺖ‪.9‬‬ ‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ اﺋﻤﻪ را ﻣﻈﻬﺮ ﻫﻤﻪي اﺳﻤﺎي ﻓﻌﻠﻴﻪي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫»آﻧﭽﻪ از ﺧﻠﻖ و ﻗﺒﺾ و ﺑﺴﻂ و اﺣﻴﺎ و اﻣﺎﺗﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن در ﺟﻬﺎن ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻛﻪ از ﻣﻘﺎم ﻓﻌﻞ ﺧﺪا اﻧﺘﺰاع ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫ﻣﻤﻜﻦاﻟﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ واﺟﺐ( ﻣﻈﻬﺮي ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﻠﻴﻔﺔ اﷲ و اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ و اﻣﺎم ﺻﺎدق در ذﻳﻞ آﻳﻪ وﷲ اﻻﺳﻤﺎء‬ ‫اﻟﺤﺴﻨﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ :‬اﺳﻤﺎي ﺣﺴﻨﺎ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺤﻦ اﻻﺳﻤﺎء اﻟﺤﺴﻨﻲ )ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،25‬ص ‪ ،4‬ح ‪«.10(7‬‬ ‫‪ -2‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻏﺎﻟﻲ‬ ‫در ﻛﺘﺐ ﻛﻼﻣﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن از ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻏﻼت ﺷﻴﻌﻪ« )ﮔﺰاﻓﻪ ﮔﻮﻳﺎن( ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺗﻮﺟﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ آن‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﻏﺎﻟﻴﺎن ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻋﺼﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از آﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازده اﻣﺎﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﻧﺼﺎف آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر و ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ اﻣﺮوزه از ﺳﻮي ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺴﺮان‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﻮن و‪ ،...‬درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻏﻠﻮ و آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1-2‬ﻗﺮآن و ﻏﻠﻮ‬ ‫ﻗﺮآن ﻏﻠﻮ در دﻳﻦ را رد ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻳﺎ اﻫﻞ اﻟﻜﺘﺎب ﻻﺗﻐﻠﻮا ﻓﻲ دﻳﻨﻜﻢ و ﻻﺗﻘﻮﻟﻮا ﻋﻠﻲ اﷲ اﻻ اﻟﺤﻖ‪ :‬اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در دﻳﻦ ﺧﻮد ﻏﻠﻮ ﻧﻜﻨﻴﺪ و از ﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﻳﻴﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺳﺨﻦ راﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻴﺪ )ﻧﺴﺄ‪.(171 ،‬‬

‫‪٩‬‬

‫ﻗﻞ ﻳﺎ اﻫﻞ اﻟﻜﺘﺎب ﻻﺗﻐﻠﻮا ﻓﻲ دﻳﻨﻜﻢ ﻏﻴﺮ اﻟﺤﻖ و ﻻﺗﺘﺒﻌﻮا اﻫﻮاء ﻗﻮم ﻗﺪ ﺿﻠﻮا ﻣﻦ ﻗﺒﻞ و اﺿﻠﻮا ﻛﺜﻴﺮاً و ﺿﻠﻮا ﻋﻦ ﺳﻮاء اﻟﺴﺒﻴﻞ‪ :‬ﺑﮕﻮ اي‬ ‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در دﻳﻦ ﺧﻮد ﻏﻠﻮ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬و از ﻫﻮي و ﻫﻮس ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎري را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ و از راه‬ ‫راﺳﺖ ﺑﻪ دور اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ )ﻣﺎﺋﺪه‪.(77 ،‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﺰارش ﻗﺮآن‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﺸﺨﺺ اﻧﺴﺎنوار ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﻏﻠﻮ در دﻳﻦ ﺧﻮدداري ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗﺘﻲ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻏﻠﻮ درﺑﺎرهي ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻏﻠﻮ درﺑﺎرهي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﺋﻤﻪي ﺧﻮد ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -2-2‬ﺳﻨﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻏﻠﻮ‬ ‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﭘﻴﺮواﻧﺖ درﺑﺎرهي ﺗﻮ ﻏﻠﻮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻨﻜﺮ ﺣﻖاﻧﺪ و ﺟﺎيﺷﺎن در دوزخ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻳﻬﻠﻚ ﻓﻲ رﺟﻼن‪ ،‬ﻣﺤﺐ ﻣﻔﺮط‪ ،‬ﻳﻀﻌﻨﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﻮﺿﻌﻲ‪ ،‬و ﻳﻤﺪﺣﻨﻲ ﺑﻤﺎ ﻟﻴﺲ ﻓﻲ‪ ،‬و ﻣﺒﻐﺾ ﻣﻔﺘﺮ ﻳﺮﻣﻴﻨﻲ ﺑﻤﺎ اﻧﺎ ﻣﻨﻪ ﺑﺮي‪:‬‬ ‫دو ﮔﺮوه درﺑﺎرهي ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺎﺷﻘﺎن ﮔﺰاﻓﻪ ﮔﻮي ﻛﻪ ﻣﺮا در ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻧﺪارم‬ ‫ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﻨﺪ و دﺷﻤﻨﺎن ﻧﺎرواﮔﻮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ از آن ﺑﻴﺰارم ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪«.11‬‬ ‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﻴﺎن »ﺑﺪﺗﺮ از ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻧﺼﺎري و ﻣﺠﻮس و ﻣﺸﺮﻛﺎناﻧﺪ‪«.12‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻳﺸﺎن رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ و ﻣﻮي و ﭘﻮﺳﺖ و ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن ﻣﻦ از اﻳﻨﺎن )ﻏﻼه( ﺑﻴﺰار اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا و‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش ﻧﻴﺰ از اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺰارﻧﺪ‪ .‬ﻏﻼه ﺑﺮ دﻳﻦ ﻣﻦ و دﻳﻦ ﭘﺪران ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪«.13‬‬ ‫و »ﻻﺗﻘﺎﻋﺪوﻫﻢ و ﻻﺗﻮا ﻛﻠﻮﻫﻢ و ﻻﺗﺸﺎرﺑﻮﻫﻢ و ﻻﺗﺼﺎﻓﺤﻮﻫﻢ‪ :‬ﺑﺎ ﻏﻼت ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﻫﻢ ﻏﺬا ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺮاهﺷﺎن ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻧﻨﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎﻓﺤﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪«.14‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺧﺼﻮص ﺟﻮاﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬از اﻳﻨﻜﻪ ﻏﻼت‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن ﺷﻤﺎ را ﻓﺎﺳﺪ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﻏﻼت ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.15‬‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﻏﻼت درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺟﺮات ﺑﺴﻴﺎر اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺮاد زﻳﺎدي ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق رﺟﻮع و اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎ را ﺑﻪ اﻃﻼع‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﻈﺮ ﺻﺮﻳﺢ اﻣﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺳﺪﻳﺮ ﺻﻴﺮﻓﻲ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ در ﮔﻮش ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺷﻤﺎ اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ در ﺧﻮاب ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻨﻬﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ؟‬ ‫اﻣﺎم در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ رﻫﺎ ﻛﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺣﺮام و ﺣﻼل ﻗﺮآن را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻏﻼت درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﻼع اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬او آنﻗﺪر ﻣﻲﮔﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﺮات‬ ‫اﺷﻚ ﺑﺮ ﻣﺤﺎﺳﻦاش ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪٠‬‬

‫»ان اﻣﻜﻨﻨﻲ اﷲ ﻣﻦ ﻫﻮﻻء ﻓﻠﻢ اﺳﻔﻚ دﻣﺎﺋﻬﻢ ﺳﻔﻚ اﷲ دم وﻟﺪي ﻋﻠﻲ ﻳﺪي‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد و ﺧﻮن آﻧﺎن را‬ ‫ﻧﺮﻳﺨﺘﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮن ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﺑﺮﻳﺰد‪«.16‬‬ ‫در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻗﺮآن و ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﻌﺎرض داﺷﺖ‪ ،‬ﺟﻌﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻣﺎم رﺿﺎ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻏﻼت ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ‪ ...‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﺑﻴﺎﻣﻴﺰد و ﺑﺨﻮرد و ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﺪ و ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد و ازدواج‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ...‬از وﻻﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و وﻻﻳﺖ ﻣﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻴﺮون اﺳﺖ‪«.17‬‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻏﻼت را ﻟﻌﻦ و ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻣﻮاردي ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﺮان آﻧﺎن را ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ‪.18‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺮﺧﻲ از رواﻳﺎت‪ ،‬اﺋﻤﻪ دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺧﻲ از ﻏﻼت را ﺻﺎدر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.19‬‬ ‫اﻣﺎم ﻫﺎدي ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﺮان ﻏﻼت را ﻣﻬﺪوراﻟﺪم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮاي ﻗﺎﺗﻞ آﻧﻬﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.20‬‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺸﺎن درﺧﺼﻮص ﻏﻼت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﻣﺎم ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪.21‬‬ ‫اﻣﺎم ﻫﺎدي ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ اﺑﻦﺣﺎﺗﻢ را ﺻﺎدر ﻛﺮد و ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻛﺴﺐ اﺟﺎزه ﺷﻔﺎﻫﻲ از اﻣﺎم‪ ،‬اﺑﻦﺣﺎﺗﻢ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3-2‬ﺗﺸﻴﻊ ﻗﺮون اوﻟﻴﻪ و ﻏﺎﻟﻴﺎن‬ ‫ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺋﻤﻪ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻴﺎن راوي اﺣﺎدﻳﺚ اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ »ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎﻣﺎن« اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺎﻣﺎن را »ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮار« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآوردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺋﻤﻪ ﻫﻢ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﻣﻮﻣﻦ و ﻋﺎدل ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآوردهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﺋﻤﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺨﻔﻲ ﻣﺎﻧﺪن اﻳﻦ اﻣﺮ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮار‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﺗﺘﺒﻊ ﺳﻴﺮه و اﺣﺎدﻳﺚ اﺋﻤﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻛﺘﺎب اﺑﻮﻋﻤﺮو ﻛﺸﻲ‪ -‬ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻃﻼع ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ از ﺳﻴﺮهي اﺋﻤﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺣﻜﻢ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪«.22‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي وي‪ ،‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺺ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﻧﻔﻲ ﺳﻬﻮ‪ ،‬ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﻣﻬﺪي و‪ ،...‬ﺟﺰو ﺑﺎورﻫﺎي ﺿﺮوري ﺗﺸﻴﻊ ﻧﺒﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻜﺘﺐ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ از واﻛﻨﺶ ﺗﻨﺪ اﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﻏﻼت‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﻳﺎران اﺋﻤﻪ )ﺣﺴﻴﻦﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻞﺑﻦ زﻳﺎد‬ ‫آدﻣﻲ‪ ،‬اﺑﻮ ﺳﻤﻴﻨﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻗﺮﺷﻲ( را ﺑﻪ ﺟﺮم ﻏﻠﻮ از ﺷﻬﺮ ﻗﻢ اﺧﺮج ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اورﻣﻪ ﻗﻤﻲ )از ﻳﺎران‬ ‫اﻣﺎم ﺟﻮاد و اﻣﺎم ﻫﺎدي و اﻣﺎم ﻋﺴﻜﺮي( را ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﻏﻠﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ وﻗﺘﻲ وي را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از اول ﺷﺐ ﺗﺎ آﺧﺮ ﺷﺐ در ﺣﺎل‬

‫‪١‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‪ ،‬از ﻛﺸﺘﻦاش ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ اﺷﻌﺮي ﺷﻬﺎدت داد ﻛﻪ او ﻏﺎﻟﻲ و دروﻏﮕﻮﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺪﻳﻨﺘﺮﺗﻴﺐ او را از ﺷﻬﺮ ﻗﻢ اﺧﺮاج ﻛﺮدﻧﺪ‪.23‬‬ ‫ﻏﻼت در آن دوره ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﻧﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻫﻢ اﻣﺎﻣﺎن را ﻋﺎﻟﻤﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺟﺰو ﻏﻼت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬ ‫آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻗﻤﻲﻫﺎ را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺷﻴﺦ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻤﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬از ﻣﺸﺒﻬﻪ و‬ ‫ﻣﺠﺒﺮهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻼﻣﻲ ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ اﺧﺒﺎري ﻗﻢ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ‪ ،‬ﺧﺒﺮ واﺣﺪ را ﺣﺠﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق اﺧﺒﺎر آﺣﺎد را ﺣﺠﺖ ﻣﻲداﻧﺴﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﺸﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺼﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺺ اﻟﻬﻲ و‪ ...‬را ﺑﻪ اوﺻﺎف اﺋﻤﻪ اﻓﺰود و ﺟﺰء ﺿﺮورﻳﺎت ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر آورد‪.‬‬

‫ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ‪ ،‬اﻻﻗﺘﺼﺎد ﻓﻲ اﻻﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮه‪ :‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺠﻨﺪي‪ 1393 ،‬ق‪ ،‬ص ‪.236‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ و رﻫﺒﺮي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا‪ ،‬ص ‪.92‬‬ ‫‪ -3‬ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺣﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﻤﺮاد ﻓﻲ ﺷﺮح ﺗﺠﺮﻳﺪ اﻻﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ص ‪.384‬‬ ‫‪ -4‬آﻳﺖاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ص ‪.138‬‬ ‫‪ -5‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.197‬‬ ‫‪ -6‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.125 -128‬‬ ‫‪ -7‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.83‬‬ ‫‪ -8‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.101‬‬ ‫‪ -9‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.103‬‬ ‫‪ -10‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.207‬‬ ‫‪ -11‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.5‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪ -12‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﺸﻜﻮر‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮق اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺎﻇﻢ ﻣﺪﻳﺮ ﺷﺎﻧﻪﭼﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬ﺑﻨﻴﺎد ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ آﺳﺘﺎن ﻗﺪس‬ ‫رﺿﻮي‪ 1372 ،‬ش‪ ،‬ص ‪.344‬‬ ‫‪ -13‬ﺣﺎج ﻣﻴﺰا ﺧﻠﻴﻞ ﻛﻤﺮهاي‪ ،‬ﻛﺘﺎب آراء اﺋﻤﻪ اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻻﻣﺎﻣﻴﻪ ﻓﻲ اﻟﻐﻼه‪ ،‬ص ‪.77‬‬ ‫‪ -14‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ )اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻌﺮﻓﻪ اﻟﺮﺟﺎل(‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺼﻄﻔﻮي‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ‪.525‬‬ ‫‪ -15‬ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﻻﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.264‬‬ ‫‪ -16‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺮﺟﺎن‪ ،‬اﻟﺴﻬﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻌﻴﺪﺧﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻜﺘﺐ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.322 -323‬‬ ‫‪ -17‬ﺣﺎج ﻣﻴﺰا ﺧﻠﻴﻞ ﻛﻤﺮهاي‪ ،‬ﻛﺘﺎب آراء اﺋﻤﻪ اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻻﻣﺎﻣﻴﻪ ﻓﻲ اﻟﻐﻼه‪ ،‬ص ‪.143‬‬ ‫‪ -18‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ زﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﻋﻄﺎﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ -19‬ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﻳﺚ و ﺗﻔﻀﻴﻞ ﻃﺒﻘﺎت اﻟﺮواه‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮرات ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻟﻌﻠﻢ‪ 1989 ،‬م‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪180‬‬ ‫ ﺟﻠﺪ ‪ ،13‬ص ‪.240‬‬‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺎﻣﻘﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻘﻴﺢ اﻟﻤﻘﺎل ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ﻧﺠﻒ اﺷﺮف‪ 1350 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.1‬‬ ‫‪ -20‬اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻌﺮﻓﻪ اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،519‬ﺣﺪﻳﺚ ‪.1006‬‬ ‫‪ -21‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺣﺮﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺣﺪود‪ ،‬اﺑﻮاب ﺣﺪ اﻟﻤﺤﺎرب‪ ،‬ﺑﺎب ‪ .7‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ -22‬ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻘﺎﻳﻖ اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﻴﺪ ﻣﻬﺪي رﺟﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻗﻢ ‪ ،1409‬ﻣﻜﺘﺒﻪ آﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﻲ اﻟﻤﺮﻋﺸﻲ اﻟﻨﺠﻔﻲ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.149 -151‬‬ ‫رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﻛﺪﻳﻮر‪ :‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوم‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪.1385‬‬ ‫‪ -23‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻌﺮﻓﻪ اﻟﺮﺟﺎل )رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ اﻟﻤﺼﻄﻔﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪،1341 ،‬‬ ‫ص ‪.556‬‬ ‫آﻳﺖاﷲ ﺧﻮﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻏﻠﻮ ﺑﻪ او )ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اورﻣﻪ ﻗﻤﻲ( را اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺪه ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ ،‬ج ‪،16‬‬ ‫ص ‪.125‬‬

‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ؟ )‪(6‬‬ ‫ﻏﺎﻟﻴﺎن و ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﮔﻤﺎن رود ﻛﻪ ﻏﺎﻟﻴﺎن ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ ﻏﻼت اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي اﻳﻨﺎن‪ ،‬اﻣﺎماش ﻫﻤﺎن اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺮﻓﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻏﺎﻟﻴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت و ﻛﺮاﻣﺎت اﻣﺎﻣﺎن‪،‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪي اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺮﻓﺎ را ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮﺑﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﻳﻜﻲ از ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎ و ﻓﻘﻬﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ‬ ‫ﺣﻮزهي ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺖاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺎد ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻴﺎت ﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻋﺎرف ﺣﻮزهي ﻋﻠﻤﻴﻪي ﻗﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرده ﺟﻠﺪ از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮآن اﻳﺸﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺰارش ﻣﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭼﻬﺎرده ﺟﻠﺪي او اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد‪ ،‬ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﺎن دﻳﻨﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻧﺨﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺨﺶ درسﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺸﺎن از ﺳﻴﻤﺎي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ آراي آﻳﺖاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‪ ،‬و ﺷﺎﮔﺮداناش‪ ،‬در ﺳﻄﺤﻲ وﺳﻴﻊ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻧﻈﺮات اﻳﺸﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آراي او‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزي دﻳﻨﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬اﺋﻤﻪ ﺑﺮﺗﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﺻﺎﻟﺢ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن‬ ‫اﮔﺮ ﺗﻌﺎرﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺗﺸﻴﻊ رﺳﻤﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم دارﻧﺪ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﺎن‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن ﺧﻮد را از ﻫﻤﻪي اﻧﺒﻴﺎي اﻟﻬﻲ‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت اﻧﻮاري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﭘﺮﺗﻮ ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﺧﺪا را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻋﻘﻞ ﻣﻨﻔﺼﻞ اﻣﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﻫﻨﮕﺎم زﻳﺎرت ﺑﻪ آن ذوات ﻧﻮراﻧﻲ ﻋﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻲ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻳﻌﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺖ‪...‬‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم در ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻧﻮراﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﻴﻤﻦ ﺑﻮدن آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻤﻪي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻣﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬آدم و ﻣﻦ دوﻧﻪ ﺗﺤﺖ ﻟﻮاﺋﻲ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺳﺒﻘﺖ اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻃﺒﻖ‬ ‫آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻧﻔﺲ و ﺟﺎن رﺳﻮل اﻛﺮم اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از اﻧﻀﻤﺎم اﻳﻦ دو ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرهي ﻋﻈﻤﺖ‬ ‫ﺻﺪﻳﻘﻪ ي ﻃﺎﻫﺮه ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻓﻴﻊ آن ﺣﻀﺮت در ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و اوﻟﻴﺎي اﻟﻬﻲ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آن ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺮي ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻛﻔﻮي ﻧﺒﻮد و ﻏﻴﺮ از اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آن را ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت زﻫﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻤﺴﺮ از او اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻟﻮ ان اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻠﻖ اﻣﻴﺮ اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻟﻔﺎﻃﻤﻪ ﻣﺎ ﻛﺎن ﻟﻬﺎ ﻛﻔﻮ ﻋﻠﻲ ﻇﻬﺮ اﻻرض ﻣﻦ آدم و ﻣﻦ دوﻧﻪ‪ «.‬ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﻌﻴﺪ‬ ‫ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺒﻴﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﻟﺤﻮق ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﺘﺮت ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻴﻤﻦ ﺑﺮ ﻣﻘﺎم آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﻮق اﻳﻦ ﻣﻘﺎم‪ -‬ﻣﺪﺗﻲ‬ ‫ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﺑﮕﺬرد‪...‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻓﻴﺾ ﺻﺎدر ﻳﺎ ﻇﺎﻫﺮ از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮر اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻮد و دﻳﮕﺮان در ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ و در ﭘﺮﺗﻮ و در ﺷﻌﺎع آن ﻧﻮر اولاﻧﺪ و‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در آﺧﺮت ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪]...‬ﭘﺲ ﺑﺮﻫﺎن ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ[‬

‫‬

‫اﻟﻒ‪ -‬اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻋﺼﻤﺖ ﻧﻮر واﺣﺪﻧﺪ‬ ‫ب‪ -‬در داﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت ﺧﻠﻴﻞ دﻋﺎﻳﻲ ﻣﺄﺛﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﻟﺤﻮق ﺑﻪ ﺻﺎﻟﺤﺎن اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‬ ‫ج‪ -‬ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺮ ﺻﺎدر ﻳﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻮدن اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻃﻬﺎرت در دﺳﺘﺮس ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ دﻟﻴﻠﻲ درﺑﺎرهي ﺣﻀﺮت ﺧﻠﻴﻞ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫د‪ -‬ﻫﺮ ﻛﺲ در آﺧﺮت از ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﻤﺎً در دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ از ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن وارد ﺷﺪه ﺗﻔﺎوت دارد‪«.1‬‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻦ »ﺗﺸﻴﻊ ﻏﺎﻟﻲ« ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ادﻋﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت آدم ﺧﻠﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻫﻤﺪاﻧﻲ از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﻨﺪه ي ﺧﺪا و ﺑﺮادر‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا و اوﻟﻴﻦ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪهي او ﺑﻮدم‪ .‬ﻣﻦ او را در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آدم ﺑﻴﻦ روح و ﺟﺴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدم‪» :‬ﺻﺪﻗﺘﻪ و آدم ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻟﺮوح و اﻟﺠﺴﺪ« )ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،39‬ص ‪ ،240‬ح ‪ (28‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آدم رﺳﻮل اﻛﺮم را ﺑﻪ ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ از ﺧﻮد ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﻘﻖ آدم ﻣﺼﺪﻗﺎﻧﻪ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪«.2‬‬ ‫‪ -2‬ﻗﺮاﺋﺖ وﺣﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺗﻮﻟﺪ و آوردن اﺳﺮار و ﻋﻠﻮم اﻟﻬﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ وﺣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و اﺳﺮار و ﻋﻠﻮم اﻟﻬﻲ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺧﻠﻴﻔﻪ اﷲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪي ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻤﻠﻲ او از ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺳﻤﺎء ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ...‬از اﻳﻦ رو وﻗﺘﻲ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﭼﻮن اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ را وﺻﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻓﺰون ﺑﺮ ﺑﻴﺎن ﺳﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‪» :‬اﻋﻠﻤﻨﺎ ﻋﻠﻤﺎً‪ ،‬اﺛﻘﻠﻨﺎ ﺣﻠﻤﺎً و اﻗﺮﺑﻨﺎ ﻣﻦ رﺳﻮل اﷲ رﺣﻤﺎً )‪ -1‬از ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻣﺎ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ اﺳﺖ ‪-2‬در ﻓﻀﻴﻠﺖﻫﺎي ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ از ﻫﻤﻪي ﻣﺎ ﺣﻠﻴﻢﺗﺮ و ﺑﺮدﺑﺎرﺗﺮ اﺳﺖ ‪ -3‬از ﻫﻤﻪي ﻣﺎ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ( دو‬ ‫وﺻﻒ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از زﻣﺎن اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬او ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﻮد ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻛﺎن ﻓﻘﻴﻬﺎ ﻗﺒﻞ ان ﻳﺨﻠﻖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺮار و ﻋﻠﻮم اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد آورده و‬ ‫آﻧﻬﺎ را از ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﻤﺰه‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ آﻣﻮز ﺻﺪﻫﺎ ﻣﺪرس ﺷﺪ‪ .‬دوم اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ‬ ‫وﺣﻲ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮد‪ :‬و ﻗﺮأ اﻟﻮﺣﻲ ﻗﺒﻞ ان ﻳﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ وﺣﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻟﻔﻆ ﺗﻨﺰل ﻛﻨﺪ و در ﻛﺴﻮت ﻛﻠﻤﺎت و ﺣﺮوف‬ ‫درآﻳﺪ ﻣﻌﻠﻮم آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮد و ﻳﺎ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﻜﻠﻢ ﺑﺎﻟﻎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻴﺴﻲ آﺷﻨﺎي ﺑﻪ وﺣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪون آن‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻦ ﻣﻜﺘﺐ و آﻣﻮﺧﺘﻦ از راه ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.3‬‬

‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ‪ 124‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻣﺒﺴﻮﻃﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ را در ﺳﻦ ﻛﻬﻮﻟﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از‬ ‫آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ آن آزﻣﻮنﻫﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي اﻋﻄﺎي ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖاﻧﺪ‪.‬‬

‫‬

‫اوﻟﻴﻦ آزﻣﻮن اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪن ﺑﻪ درون آﺗﺶ اﻧﺒﻮه و ﭘﺮ ﺣﺠﻢ ﺑﻮد‪ .‬دوﻣﻴﻦ آزﻣﻮن ﺳﺨﺖ ﺗﺮ از آزﻣﻮن اول ﺑﻮد‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ در ﭘﻴﺮي‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﺳﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮ از ﺑﺪن ﺟﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬در آن ﺷﺮاﻳﻂ دﺷﻮار‪ ،‬اﺑﺮﻫﻴﻢ از ﻏﻴﺮﺧﺪا ﻣﻨﻘﻄﻊ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺎز وﺟﻮدياش ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﺸﺖ‪» ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻬﺮهي او ﺷﺪ‪.4‬‬ ‫ﺣﺎل ﺧﻮب اﺳﺖ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ و دﻳﮕﺮ ﻣﺪﻋﻴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫دو اﻣﺎم ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ )اﻣﺎم ﻧﻬﻢ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻮاد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﺎم دﻫﻢ‪ ،‬اﻣﺎم ﻫﺎدي( ﭘﺲ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدن ﻛﺪام آزﻣﻮن ﺳﺨﺖ‪ ،‬در ﻫﻔﺖ‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ؟‬ ‫ﻛﻮدك ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ »اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ« و »وﻟﻲ اﷲ« ﻣﻲﺷﻮد؟‬ ‫‪ -3‬ﻧﺎزل ﺷﺪن روح اﻟﻘﺪوس ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم و اﺋﻤﻪ‬ ‫ادﻳﺎن داراي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻬﻦ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﺎﻣﺪﻟﻞ و ﺑﺎور‬ ‫ﻧﻜﺮدﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي دﻳﻨﺪاراﻧﻲ ﻛﻪ در دوران ﻣﺪرن زﻳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﮔﺮهﮔﺸﺎي ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻴﺎت ﺟﻤﻌﻲ‪.‬‬ ‫روح اﻟﻘﺪوس‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺑﺎور ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮد‬ ‫ﻏﺎﻟﻲﮔﺮي ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺟﺒﺮﻳﻴﻞ و ﻣﻴﻜﺎﻳﻴﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺑﻪ آن از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻮل اﻛﺮم و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‬ ‫ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت اﺳﺖ و ﺑﺮ ﭘﻴﺸﻴﻨﺎن ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر از‬ ‫آﺳﻤﺎن ﻫﺒﻮط ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺮ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺻﻌﻮد ﻧﻜﺮد و ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ وﺻﻲ دوازدﻫﻢ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺣﺠﻪ‬ ‫ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻌﺴﻜﺮي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪«.5‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻳﻜﻲ از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺣﻮزهي ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺪﻋﻴﺎت ﺑﺎ ﭼﻨﺪ رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻏﻼت ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻟﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -4‬آﮔﺎﻫﻲ اﺋﻤﻪ از ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎي روزاﻧﻪ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن و ﺑﺎﻃﻦ اﻓﺮاد‬ ‫ﻓﻌﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﻠﺐ اﺋﻤﻪي ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﺟﻬﺎن ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻃﻼع اﺋﻤﻪ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺮدم‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺣﻮزهي ﻋﻤﻞ اﺋﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻃﻦ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﺮ اﻣﺎم ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮﻣﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن روازﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺋﻤﻪ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻣﻲروﻧﺪ و ﺗﻤﺎم اﺧﺒﺎر ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ اﻃﻼع اﻳﺸﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‬

‫»ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺤﺪودهي ﻛﺎر ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻦ اﻓﺮاد اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪» «.6‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺎري را در ﻋﺎﻟﻢ اراده ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻗﻠﺐ اﻣﺎم ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪ و‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺎ اﻳﻦ روش از اﻣﻮر ﻋﺎﻟﻢ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪...‬ﻗﻠﺐ اﻣﺎم آﺷﻴﺎﻧﻪي ارادهي اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو اﻣﺎم از آﻧﭽﻪ در ﺟﻬﺎن ﻣﻲﮔﺬرد آﮔﺎه‬ ‫اﺳﺖ‪«.7‬‬ ‫ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از رواﻳﺎت‪» :‬ﺷﺌﻮن ﻣﻌﻨﻮي اﻣﺎم را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﮔﺎﻫﻲ اﻣﺎم از اﻋﻤﺎل ﻣﺮدم و ﺷﻬﺎدت او ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ و اراﺋﻪ اﻋﻤﺎل‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻣﺎم در ﻫﺮ ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه و واﺳﻄﻪي ﻓﻴﺾ ﺑﻮدن اﻣﺎم و اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﻞ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﺎﻻت و ﻓﻴﻮﺿﺎت و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﻛﺖ اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم اﺳﺖ‪«.8‬‬ ‫»اﺋﻤﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺌﻮن ﻇﺎﻫﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ را رﻫﺒﺮي و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ روح و ﺟﺎن اﻓﺮاد ﻧﻴﺰ اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ و اﺷﺮاف ﺣﻀﻮري‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو از ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﺧﻼق و اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮان آﮔﺎﻫﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪«.9‬‬ ‫‪ -5‬اﺋﻤﻪ درﻫﺎي ﻋﻠﻢ و ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ ﻏﺎﻟﻲ‪ ،‬اﺋﻤﻪ را ﺑﻪ »درﻫﺎي ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺖ« و »ﺑﻬﺸﺖ« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون آﻧﻬﺎ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫»ﻧﻪ در ﻋﻠﻮم ادﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻬﺮهي ﺻﺤﻴﺢ از ﻗﺮآن ﺑﺪون ﺣﺪﻳﺚ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺮد‪ ...‬و ﻧﻪ در داﻧﺶﻫﺎي ﻓﻘﻬﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻬﺮهاي‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و ﻧﻪ در ﻣﻌﺎرف ﺣﻜﻤﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﻣﻴﺴﻮر و ﻧﻪ در ﻣﺸﺎﻫﺪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﻘﺪور اﺳﺖ‪ ...‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻌﺼﻮم ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﻣﺪﻳﻨﻪي‬ ‫ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺒﻮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮدا در ﺑﻬﺸﺖ رﺿﻮان اﻟﻬﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ از ﻏﻴﺮ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ وارد ﺷﻮد؟‪«.10‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ »در ورودي ﺑﻬﺸﺖ« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻏﻴﺮﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻏﻠﻮ را اﻓﺰاﻳﺶ داده و ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺪون اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮﻟﻮي و اﺑﻦ ﻋﺮﺑﻲ و ﻏﺰاﻟﻲ و دﻳﮕﺮ ﻋﺎرﻓﺎن ﺳﻨﻲ ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺬب ﻣﺤﺾ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺎرﻓﺎن ﻳﻬﻮدي و ﻣﺴﻴﺤﻲ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻴﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن و ﻣﻔﺴﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪي اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺮﻓﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﺋﻤﻪ را ﻣﺼﺪاق ﺣﻘﻴﻘﻲ‬ ‫آن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﮔﺎم ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ‪ ،‬و دﺳﺘﮕﻴﺮي آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -6‬اﺋﻤﻪ ﺗﻨﻬﺎ راه ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮآن‬ ‫ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬در ﻏﻠﻮ ﮔﻮي ﺳﺒﻘﺖ از ﻫﻤﻪي ﻏﺎﻟﻴﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ رﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺪون اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻛﻼﻣﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از ﺳﺮ اﻧﺼﺎف ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﺎي ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﺑﺮادران اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﺑﻨﮕﺮد‪،‬‬ ‫ﻧﺎﺻﻮاب ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﺑﺮ او آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫‪٧‬‬

‫»آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻲ«ﻋﺘﺮت« در ﭘﻲ ﻓﻬﻢ ﻗﺮآناﻧﺪ‪ ،‬روﻳﺎ را ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب ﻟﻐﺖ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺗﻌﺒﻴﺮ‬ ‫ﻛﺮد‪» «.11‬آﮔﺎﻫﻲ از ﺗﺄوﻳﻞ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢاﻧﺪ‪«.12‬‬ ‫»اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت ﺗﺎﻟﻲ ﺗﻠﻮ و »ﺛﺎﻧﻲ اﺛﻨﻴﻦ« ﻗﺮآناﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺟﺪا ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ...‬ﭼﻮن آﻧﺎن ﻣﺼﺪاق ﻛﺎﻣﻞ »ﻣﻄﻬﺮون«‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎرف ﻗﺮان ﻛﺮﻳﻢ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪«.13‬‬ ‫از ﺳﻨﻲﻫﺎ ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺎﺳﻴﺮي ﻛﻪ ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و آزادي از ﻗﺮآن اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رواﻳﺎت ﻣﻨﻘﻮل از اﺋﻤﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻌﺎرض دارد‪.‬‬ ‫ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﺎن دﻳﻨﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ از ﻗﺮآن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬رواﻳﺎت اﺋﻤﻪ را ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﻫﻤﻪي ﻋﻠﻮم ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮﻛﺖ اﺋﻤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫»ﻋﻠﻢ ﻛﻮﺛﺮ رواﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت اﺳﺖ‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﻟﻘﺎب ﻧﻮراﻧﻲ اﻣﺎم زﻣﺎن »ﻣﺎء ﻣﻌﻴﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت آب ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮﻳﺖ اﺳﺖ‪«.14‬‬ ‫‪ -8‬رﺟﻌﺖ‪ :‬دوﺑﺎره زﻧﺪه ﺷﺪن اﺋﻤﻪ و اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻗﺎﺗﻼن ﺧﻮد‬ ‫رﺟﻌﺖ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و ﻇﺎﻟﻤﺎن‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬دوﺑﺎره زﻧﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺷﺪ ﺗﺎ از ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و ﺳﺘﻤﻜﺎران اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺟﻌﺖ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮوع اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ج ‪ 53‬ﺑﻴﺶ از ‪ 180‬ﺣﺪﻳﺚ در اﺛﺒﺎت رﺟﻌﺖ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ در ﻛﺘﺎب اﻻﻳﻘﺎظ ﻣﻦ اﻟﻬﺠﻌﻪ ﺑﺎﻟﺒﺮﻫﺎن ﻋﻠﻲ اﻟﺮﺟﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺪود ﺷﺸﺼﺪ آﻳﻪ و رواﻳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪ و ﻣﺜﺒﺖ رﺟﻌﺖ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺻﺪوق‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ و ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﻫﻢ از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺎت‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ رﺟﻌﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺮنﻫﺎ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاﺳﺖ‪ :‬واﻟﻲ اﷲ ﺗﺮﺟﻊ اﻻﻣﻮر‪ ...‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از رواﻳﺎت ﺑﻪ رﺟﻌﺖ ﻳﺎ ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻦ اﺳﺖ‪ ...‬اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻧﺒﻮت اﻳﻦ آﻳﻪ را ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ و زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ رﺟﻌﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي‪ ،‬و ﻧﻈﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮي از اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر در آﻳﺎت ﻗﺮان ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪«.15‬‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺟﺪي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮدي ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬ ‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﭘﻴﺶ از ﻗﻴﺎﻣﺖ دوﺑﺎره زﻧﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﺎن دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺳﻮﮔﻨﺪ اﮔﺮ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺶ از ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﻣﺎ زﻧﺎﻧﺶ را ﻧﻜﺎح ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ و ﻣﻴﺮاﺛﺶ را ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻤﻲﻧﻤﻮدﻳﻢ‪.16‬‬

‫‪٨‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺎﺗﻼن اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻓﺮوع ﻣﻬﺪوﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻳﺎ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺎﺗﻼن ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪاء را از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻇﺎﻟﻤﺎن ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮ اﻳﻦ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪن ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺎﺗﻼن اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﻗﺎﺋﻢ آل ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻛﺮدهي ﭘﺪرانﺷﺎن ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ آن ﻓﺨﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪«.17‬‬ ‫اول‪ :‬ﺗﺎﻛﻨﻮن دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺻﺪق وﺟﻮد اﻣﺎم دوازدﻫﻢ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‬ ‫دوم‪ :‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺻﺪق رﺟﻌﺖ )زﻧﺪه ﺷﺪن اﻣﺎﻣﺎن و ﻇﺎﻟﻤﺎن در دوران ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن( وﺟﻮد ﻧﺪارد‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻮادﮔﺎن ﻗﺎﺗﻼن اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ و اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻫﺰاران ﺳﺎل‪ ،‬اﺧﻼﻗﺎً و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع اﺳﺖ؟‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬دﻳﻦ ﺑﺮاي ﺻﻠﺢ و دوﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزي و اﻧﺘﻘﺎم ﮔﻴﺮي از ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮم ﭘﺪرانﺷﺎن؟‬ ‫‪ -9‬ﺗﻄﺒﻴﻖ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﺮ اﺋﻤﻪ‬ ‫ﺗﻄﺒﻴﻖ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﺮ اﺋﻤﻪ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻋﺘﺮاض اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻏﻴﺐ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺣﻮاس ﻋﺎدي و ﻳﺎ ﺣﻮاس ﻣﺴﻠﺢ ﻗﺎﺑﻞ درك ﻧﺒﺎﺷﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻀﻮر و ﺷﻬﺎدت اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻓﺮاواﻧﻲ دارد و اﮔﺮ در ﺑﺤﺚ رواﻳﻲ ﻣﻔﺴﺮان ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﺼﺪاق‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬و از ﺑﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺣﺼﺮ‪ .‬و ﻣﺴﺘﻨﺪ آن ﻧﺺ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ دﻳﮕﺮان آن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ آﻟﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﻣﺎم رازي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬زﻋﻤﺖ اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻧﻪ اﻟﻘﺎﺋﻢ وﻗﻌﺪوا ﻋﻦ اﻗﺎﻣﻪ اﻟﺤﺠﻪ ﻋﻠﻲ ذﻟﻚ« )روح‬ ‫اﻟﻤﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ (107‬ﻧﺎﺻﻮاب اﺳﺖ‪«.18‬‬ ‫»اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺣﺎدﻳﺚ در ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ رواﻳﻲ ﺷﻴﻌﻪ »ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ »ﺗﻔﺴﻴﺮي«‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺣﺼﺮ و‬ ‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻋﺎم ﻳﺎ ﺗﻘﻴﻴﺪ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬و از اﻳﻦ رو ﻃﻌﻦ اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي ﺑﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ »ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺪون دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ« )ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻛﺒﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،(31‬ﺑﻲﻣﻮرد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان ﺷﻴﻌﻲ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻟﻔﻆ ﻏﻴﺐ در اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬رﺟﻌﺖ و ﻗﻴﺎم ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺼﺪاق آن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي ﻏﻴﺐ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ و ﻛﻠﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ آن در ﻗﺮآن و ﺑﺮﺧﻲ در ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻌﺼﻮﻣﺎن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه و‬ ‫اﻣﻮر ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم آن‪«.19‬‬

‫‪٩‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﺎ ﺗﻜﻮﻧﻮا ﻳﺄت ﺑﻜﻢ اﷲ ﺟﻤﻴﻌﺎً ان اﷲ ﻋﻠﻲ ﻛﻞ ﺷﻲء ﻗﺪﻳﺮ )ﺑﻘﺮه‪ (148 ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺣﻀﺮت وﻟﻲ ﻋﺼﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ‪313‬‬ ‫ﻧﻔﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد‪ ،‬اﻓﺮاد واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آﻧﻬﺎ را در ﻫﺮ ﺟﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮔﺮد ﻣﻲآورد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺣﺠﺖ ﻣﺸﺮف ﺷﻮﻧﺪ و آن ﺣﻀﺮت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪«.20‬‬ ‫‪ -10‬اﻣﺎم زﻣﺎن ﻣﺼﺪاق اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫»ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺮ ﺿﺮورت وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ و ﺗﺎم ﻣﻌﺼﻮم در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ و دورهاي‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻘﻦ ﻧﻘﻠﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﻬﺪي ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻪ ﻧﻮﻋﻲ و ﻗﺎﺋﻢ ﻏﺎﺋﺐ ﻧﻪ ﻏﺎﺋﺐ ﺻﺮف‪ ،‬و ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻮﻋﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻮﻋﻮد ﻣﺤﺾ دﻻﻟﺖ دارد‪«.21‬‬ ‫ﻣﺪﻋﻲ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اوﻻً ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن را ذﻛﺮ ﻛﻨﺪ‪» .‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ« ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻧﺎ اﻧﺴﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ آدﻣﻴﺎن ﺧﺮﻗﻪ ﺗﺮ داﻣﻦ و ﺳﺠﺎده ﺷﺮاب آﻟﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪي آدﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ »اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ«‪:‬‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮق ﻋﺼﻴﺎن ﺑﺮ آدم ﺻﻔﻲ زد‬ ‫ﻣﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻳﺒﺪ دﻋﻮي ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻫﻲ‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪» :‬ﺑﺎ ﻛﺪام ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻋﻘﻠﻲ« ﺿﺮورت وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮض آﻧﻜﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ اﺛﺒﺎت ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻓﺮض آﻧﻜﻪ »ﻣﻬﺪي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻮﻋﻮد« اﺛﺒﺎت ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻣﺼﺪاق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻪ روﺷﻲ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه ﻛﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ‪ 1200‬ﺳﺎل اﺧﻴﺮ و آﻳﻨﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫‪ -11‬اﻣﺎم زﻣﺎن و ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ درآوردن ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن‬ ‫»اﺧﺘﻼف در دﻧﻴﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد و ﺣﺘﻲ در زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت وﻟﻲ ﻋﺼﺮ ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﻧﻔﺎق و ﻳﻬﻮدﻳﺖ و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪،‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﺧﺎﻣﻮش و زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪي ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ و ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻀﻮر و اﻗﺪام ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ و‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﺰ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺗﺒﻬﻜﺎر ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲرﺳﺪ‪«.22‬‬ ‫»ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪي ﻋﻠﻢ ﺷﻬﻮدي و اﺧﻼص در ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ زﻣﺎن ﺧﻀﺮت وﻟﻲ ﻋﺼﺮ ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ و در آن روز‪ ،‬دﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮ ادﻳﺎن‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪«.23‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ اﻳﻨﺎن از ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﺜﺮتﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬و آزادي ادﻳﺎن‬ ‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﻋﻴﻦ ذﻟﺖ در زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ »دﻳﻦ ﺣﻖ«‬ ‫در زﻣﺎن اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﺮ »ادﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞ« ﻏﻠﺒﻪي ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻼدﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮوان ادﻳﺎن ﻫﺮﭼﻪ دﻟﻴﻞ در اﻧﺒﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻﻛﺲ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٠‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻓﻮي ادﻟﻪ‪ ،‬رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﻠﺒﻪي ﻣﻄﻠﻖ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺖ و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و دﻳﮕﺮ ادﻳﺎن‪ ،‬ﻏﻠﺒﻪي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﻠﺒﻪي ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﮔﻔﺖوﮔﻮ و اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮﻫﺎن و دﻟﻴﻞ‪.‬‬ ‫‪ -12‬ﺳﺮاﻳﺖ ﻋﺼﻤﺖ از اﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده اﺋﻤﻪ‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ ﻏﺎﻟﻲ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺣﺘﻲ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﺼﻤﺖ اﻧﺒﻴﺄ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .24‬ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻳﺪهي ﺑﻼدﻟﻴﻞ را ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ﺳﺮاﻳﺖ دادﻧﺪ و ﻣﺪﻋﻲ‬ ‫»ﻋﺼﻤﺖ اﺋﻤﻪ« ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﮔﺎم ﻣﻬﻢ ﺑﻌﺪي ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺼﻤﺖ اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮادهي آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻧﺤﺼﺎر »وﻻﻳﺖ« و »ﻋﺼﻤﺖ« در اﻣﺎﻣﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦرو ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ زﻳﻨﺐ ﻛﺒﺮا و ﺣﻀﺮت اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‬ ‫اﻟﻌﺒﺎس ﻧﻴﺰ در ﺣﺪ ﺧﻮد ﻣﻌﺼﻮم و وﻟﻲ اﷲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪«.25‬‬ ‫ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻏﺎﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻌﺼﻮم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ وﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ را ﻫﻢ ﻣﻌﺼﻮم اﻋﻼم ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ »ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻧﺤﺼﺎر وﻻﻳﺖ و ﻋﺼﻤﺖ در اﻣﺎﻣﺎن« ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬آﻳﺎ آوردن ﻧﺎم آﻗﺎي‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﻛﻨﺎر ﻧﺎم ﻳﺎران اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﻌﺼﻮمﺳﺎزي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫»ﺣﻀﺮت وﻟﻲ ﻋﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﻮرﺷﺎن ﺳﻴﺼﺪ و ﺳﻴﺰده ﻧﻔﺮ ﻳﺎور وﻳﮋه دارﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن دﺳﺖﻛﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن در رﻛﺎب آن ﺣﻀﺮت و ﺑﺎ رﻫﻨﻤﻮد وﺣﻴﺎﻧﻲ وي ﺗﻮان اﺻﻼح ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن را دارﻧﺪ‪«.26‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ داوري درﺑﺎرهي ﺗﺸﻴﻊ ﻏﺎﻟﻲ اﻣﺮوزﻳﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪي »اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ« ﻋﺮﻓﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺮﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﻟﻄﻒ‪ ،‬رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺻﻠﺢ‪ ،‬دوﺳﺘﻲ و‪ ...‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ »اﻣﺎم زﻣﺎن«ي ﻛﻪ‬ ‫ﻏﺎﻟﻴﺎن ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎد ﺟﻨﮓ و ﻛﺸﺘﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ در ﻛﺮهي زﻣﻴﻦ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬او ﻫﻤﻪي آدﻣﻴﺎن را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم دﻋﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺲ »ﻧﻪ« ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﮔﺮدناش را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻗﻄﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.27‬‬ ‫وارد ﺷﻬﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻪي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺷﻚ ﺑﺎوران را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﻛﺎخﻫﺎ را ﺑﺎ ﺧﺎك ﻳﻜﺴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪،‬ﻫﻤﻪي‬ ‫اﻋﻀﺎي ارﺗﺶ آﻧﺠﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻫﻤﻪي ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﻳﺎرانﺷﺎن‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﺸﺨﺺ اﻧﺴﺎنوار را ﺧﺸﻨﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.28‬‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮادي ﻛﻪ زﻛﺎت ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪي زﻧﺎﻛﺎران داراي ﻫﻤﺴﺮ را ﺑﺪون دادﮔﺎه و ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻮد‪ ،‬ﺳﻨﮕﺴﺎر‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.29‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪ :‬آﻳﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺜﻞ رﻓﺘﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ اﻣﺎم ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﻴﻬﺎت! ﻫﻴﻬﺎت!‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻣﻼﻳﻤﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﺒﺖ ﻗﻠﻮب را ﻣﺠﺬوب و اﻓﺮاد را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ و‬

‫‪١‬‬

‫ﻗﺘﻞ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮ ﺧﺪا اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺪي ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬واي ﺑﻪ ﺣﺎل ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻴﺎل اﻳﺴﺘﺎدن داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.30‬‬ ‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و از ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ دﻳﻦ و اﺣﻜﺎﻣﺶ را ﭘﻴﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻛﺴﻲ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬و ﻧﻪ ﮔﻮش ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻜﻮﻫﺶﮔﺮان ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.31‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي درﺷﺘﻨﺎك ﺑﺮ ﺗﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﺎن ﺟﻮ ﻣﻲﺧﻮرد‪.32‬‬ ‫ﻧﻔﻮذ و وﺟﻮد ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻧﺴﺨﻪي اﺻﻠﻲ ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ آﻧﺎن را ﻣﻄﻴﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.33‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮش ﻣﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻴﺴﻲ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻬﺪي ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬دﺟﺎل ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻳﻬﻮدي‬ ‫ﮔﺮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻴﺴﻲ آﻣﺎده ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﺟﺎل و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻓﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻴﺴﻲ دﺟﺎل را ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺷﻴﺎي ﻣﺎدي آﻧﻬﺎ را ﻟﻮ داده و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﺠﺎ ﻳﻚ ﻳﻬﻮدي ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ او را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬ ‫و ﺑﻜﺸﻴﺪ‪.34‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﺧﺒﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺻﺪﻫﺎ رواﻳﺖ ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻲ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻧﻮع در‬ ‫ﻣﺘﻮن اﺻﻠﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬از ﻣﺴﻴﺢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎد ﻣﺤﺒﺖ و ﺻﻠﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﻨﮓﺟﻮي ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬در‬ ‫ﻗﺪ و ﻗﺎﻣﺖ ﺗﺼﻮرات وﺗﺼﺪﻳﻘﺎت ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻗﺮون اوﻟﻴﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺣﻮادث در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬و او ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ وارد‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن دوران ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮر درآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ در ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي اﻣﺎم زﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬارده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎً‬ ‫از ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ و ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪ - 1‬آﻳﺖاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ اﺳﺮا‪ ،1386 ،‬ﺻﺺ ‪.134 -138‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ج ‪.139 ،3‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ص ‪.117‬‬ ‫‪ -4‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ‪ ،6‬ص ‪.505 -506‬‬ ‫‪ -5‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،5‬ﺻﺺ ‪.470 -471‬‬ ‫‪ -6‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.501‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪ -7‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ 501‬و ‪.502‬‬ ‫‪ -8‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.520‬‬ ‫‪ -9‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.523‬‬ ‫‪ -10‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،9‬ﺻﺺ ‪.564 -565‬‬ ‫‪ -11‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،13‬ص ‪.144‬‬ ‫‪ -12‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،13‬ص ‪.168‬‬ ‫‪ -13‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،13‬ص ‪.131‬‬ ‫‪ -14‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،10‬ص ‪.636‬‬ ‫‪ -15‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،10‬ﺻﺺ ‪ 319‬و ‪.324‬‬ ‫‪ -16‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،14‬ص ‪.66‬‬ ‫‪ -17‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،9‬ص ‪.639‬‬ ‫‪ -18‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ص ‪.157‬‬ ‫‪ -19‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،2‬ص ‪.182‬‬ ‫‪ -20‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،7‬ص ‪.466‬‬ ‫‪ -21‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ - 5‬ص ‪.716‬‬ ‫‪ -22‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺻﺺ ‪.411 -412‬‬ ‫‪ -23‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،11‬ص ‪.736‬‬ ‫‪ -24‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ‪» :‬ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ‪ ،4‬ﺑﻲدﻟﻴﻠﻲ ﻋﺼﻤﺖ‪.‬‬ ‫‪ -25‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،13‬ص ‪.131‬‬ ‫‪ -26‬ﺗﻨﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،11‬ص ‪.617‬‬ ‫‪ -27‬اﻟﻤﻬﺪي اﻟﻤﻮﻋﻮد‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ص ‪ 279‬و ‪.282 -283‬‬ ‫‪ -28‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،52‬ص ‪.338‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪ -29‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،52‬ص ‪.325‬‬ ‫‪ -30‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻟﻐﻴﺒﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﻏﻔﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺼﺪوق‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،52‬ص ‪.355‬‬ ‫‪ -31‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ -32‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،52‬ص ‪ 359‬و اﻟﻐﻴﺒﻪ ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪ -33‬اﻟﻤﻬﺪي اﻟﻤﻮﻋﻮد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.254 -255‬‬

‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ؟ )‪(7‬‬ ‫ﺗﺸﻴﻊ ﻓﻘﻬﺎ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮآن و اﺋﻤﻪ‬ ‫ﺗﺸﻴﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي دوران اﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺸﻴﻌﻲ ﻛﻪ در دوران اﺋﻤﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻛﻪ در دوران‬ ‫ﺣﻴﺎت اﻣﺎﻣﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و درﺣﺎل ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎي ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺪان ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﺎنﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻟﺬﻳﻦ اذا اﺧﺘﻠﻒ اﻟﻨﺎس ﻋﻦ رﺳﻮل اﷲ اﺧﺬوا ﺑﻘﻮل ﻋﻠﻲ و اذا اﺧﺘﻠﻒ اﻻس ﻋﻦ ﻋﻠﻲ اﺧﺬوا ﺑﻘﻮل ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺮدم در ﻗﻮل رﺳﻮل ﺧﺪا اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن را ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و وﻗﺘﻲ در ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻲ اﺧﺘﻼف‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮل ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﺻﺎدق را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪«.1‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز داوري درﺧﺼﻮص ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي ﺗﺸﻴﻊ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم اﻋﻼم ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻧﺒﻴﺄ داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ اﻣﺎﻣﺎن ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﺎن ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﻗﻞ ﻻ اﻗﻮل ﻟﻜﻢ ﻋﻨﺪي ﺧﺰاﺋﻦ اﷲ و ﻻ اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ و ﻻ اﻗﻮل ﻟﻜﻢ اﻧﻲ ﻣﻠﻚ ان اﺗﺒﻊ اﻻ ﻣﺎ ﻳﻮﺣﻲ اﻟﻲ ﻗﻞ ﻫﻞ ﻳﺴﺘﻮي اﻻ ﻋﻤﻲ و اﻟﺒﺼﻴﺮ‬ ‫اﻓﻼ ﺗﺘﻔﻜﺮون‪:‬‬ ‫ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺰاﺋﻦ اﻟﻬﻲ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ از ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺟﺰ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻮ آﻳﺎ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ و ﺑﻴﻨﺎ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ )اﻧﻌﺎم‪.(50 ،‬‬ ‫ﻗﻞ ﻻ اﻣﻠﻚ ﻟﻨﻔﺴﻲ ﻧﻔﻌﺎً و ﻻﺿﺮاً اﻻ ﻣﺎﺷﺎء اﷲ و ﻟﻮ ﻛﻨﺖ اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ ﻻﺳﺘﻜﺜﺮت ﻣﻦ اﻟﺨﻴﺮوﻣﺎ ﻣﺴﻨﻲ اﻟﺴﻮء ان اﻧﺎ اﻻ ﻧﺬﻳﺮ و ﺑﺸﻴﺮ ﻟﻘﻮم‬ ‫ﻳﻮﻣﻨﻮن‪:‬‬

‫‬

‫ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارم ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻏﻴﺐ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ﺧﻴﺮ ﻓﺮاوان ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﺮدم‬ ‫و ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪه و ﻣﮋدهآور اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ )اﻋﺮاف‪.(188 ،‬‬ ‫و ﻻ اﻗﻮل ﻟﻜﻢ ﻋﻨﺪي ﺧﺰاﺋﻦ اﷲ و ﻻ اﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ و ﻻ اﻗﻮل اﻧﻲ ﻣﻠﻚ‪:‬‬ ‫و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺰاﺋﻦ اﻟﻬﻲ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪام )ﻫﻮد‪.(31 ،‬‬ ‫وﷲ ﻏﻴﺐ اﻟﺴﻤﻮات و اﻻرض و اﻟﻴﻪ ﻳﺮﺟﻊ اﻻﻣﺮ ﻛﻠﻪ ﻓﺎﻋﺒﺪه و ﺗﻮﻛﻞ ﻋﻠﻴﻪ و ﻣﺎ رﺑﻚ ﺑﻐﺎﻓﻞ ﻋﻤﺎ ﺗﻌﻠﻤﻮن‪:‬‬ ‫و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪي ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ او را ﺑﭙﺮﺳﺖ و ﺑﺮ او ﺗﻮﻛﻞ‬ ‫ﻛﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎرت از ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺗﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻴﺴﺖ )ﻫﻮد‪.(123 ،‬‬ ‫ﻗﻞ ﻻﻳﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﻓﻲ اﻟﺴﻤﺎوات و اﻻرض اﻟﻐﻴﺐ اﻻ اﷲ‪:‬‬ ‫ﺑﮕﻮ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺪ )ﻧﻤﻞ‪.(65 ،‬‬ ‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺶ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﺋﻤﻪ ﭼﻨﺎن ﻋﻠﻤﻲ را از ﻛﺠﺎ آوردهاﻧﺪ؟‬ ‫وﻣﻦ ﺣﻮﻟﻜﻢ ﻣﻦ اﻻﻋﺮاب ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن و ﻣﻦ اﻫﻞ اﻟﻤﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮدوا ﻋﻠﻲ اﻟﻨﻔﺎق ﻻﺗﻌﻠﻤﻬﻢ ﻧﺤﻦ ﻧﻌﻠﻤﻬﻢ ﺳﻨﻌﺬﺑﻬﻢ ﻣﺮﺗﻴﻦ ﻳﺮدون اﻟﻲ ﻋﺬاب‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ‪:‬‬ ‫و از اﻋﺮاﺑﻴﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﻤﺎ و ﻧﻴﺰ از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﺎق ﺧﻮﮔﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ آﻧﺎن را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﺸﺎن را‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬دوﺑﺎر ﻋﺬابﺷﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ دﭼﺎر ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ )ﺗﻮﺑﻪ‪.(101 ،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﻋﺪم اﻃﻼع ﺧﻮﻳﺶ از ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺠﺮدات را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ﻛﺎن ﻟﻲ ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﻟﻤﻼ اﻻﻋﻠﻲ اذﻳﺨﺘﺼﻤﻮن‪ :‬ﻣﺮا ﻫﻴﭻ آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻼ اﻋﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ]ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ )ص‪.(69 ،‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ )آل ﻋﻤﺮان‪ – 44 ،‬ﻫﻮد‪ – 94 ،‬ﻳﻮﺳﻒ‪ 102 ،‬و ‪ (3‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ را ﺧﺰاﺋﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬و داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻌﻠﻲ و ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﻏﺎﻟﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬از ﺟﻬﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ آﻧﭽﻪ اﺋﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻌﺎرض دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻧﻜﺎر داﻧﺴﺘﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‬ ‫ﻣﺮدي ﻛﻠﺒﻲ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﺣﻀﺮت ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‬

‫»ﻟﻴﺲ ﻫﻮ ﺑﻌﻠﻢ ﻏﻴﺐ و اﻧﻤﺎ ﻣﻦ ذي ﻋﻠﻢ‪ ...‬و اﻧﻤﺎ ﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ‪ :‬ﻋﻠﻢ اﻟﺴﺎﻋﻪ و ﻣﺎ اﻋﺪداﷲ ﺑﻘﻮﻟﻪ‪ :‬اناﷲ ﻋﻨﺪه ﻋﻠﻢ اﻟﺴﺎﻋﻪ و ﻳﻨﺰل اﻟﻐﻴﺐ و‬ ‫ﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎﻓﻲ اﻻرﺣﺎم و ﻣﺎﺗﺪري ﻧﻔﺲ ﻣﺎذا ﺗﻜﺴﺐ ﻏﺪاً و ﻣﺎ ﺗﺪري ﻧﻔﺲ ﺑﺎي ارض ﺗﻤﻮت اناﷲ ﻋﻠﻴﻢ ﺧﺒﻴﺮ )ﻟﻘﻤﺎن‪ (34 ،‬ﻓﻴﻠﻢ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻓﻲ اﻻرﺣﺎم و اﻧﺜﻲ و ﻗﺒﻴﺢ او ﺟﻤﻴﻞ و ﺳﺨﻲ او ﺑﺨﻴﻞ و ﺷﻘﻲ او ﺳﻌﻴﺪ و ﻣﻦ ﻳﻜﻮن ﻓﻲ اﻟﻨﺎر ﺣﻄﺒﺎ او ﻓﻲ اﻟﺠﻨﺎن ﻟﻠﻨﺒﻴﻴﻦ ﻣﺮاﻓﻘﺎ ﻓﻬﺬا ﻋﻠﻢ‬ ‫اﻟﻐﻴﺐ اﻟﺬي ﻻﻳﻌﻠﻤﻪ اﺣﺪ اﻻ اﷲ و ﻣﺎ ﺳﻮي ذﻟﻚ ﻓﻌﻠﻢ ﻋﻠﻤﻪ اﷲ ﻓﻌﻠﻤﻴﻨﻪ و دﻋﺎﻟﻲ ﺑﺎن ﻳﻌﻴﻴﻪ ﺻﺪري و ﺗﻀﻄﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﺟﻮاﻧﺤﻲ«‪:‬‬ ‫»ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اي اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺗﺮا ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ دادهاﻧﺪ؟ اﻣﺎم ﺧﻨﺪﻳﺪ و ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﻛﻪ از ﻗﺒﻴﻠﻪي ﺑﻨﻲ ﻛﻠﺐ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ اي‬ ‫ﻛﻠﺒﻲ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از دارﻧﺪهي ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻋﻠﻢ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﺧﺪا در ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ در زﻫﺪانﻫﺎ اﺳﺖ از ﻧﺮ و‬ ‫ﻣﺎده و زﺷﺖ ﻳﺎ زﻳﺒﺎ و ﺟﻮاﻧﻤﺮد ﻳﺎ ﺑﺨﻴﻞ و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻳﺎ ﻧﻴﻚﺑﺨﺖ و ﻛﻪ ﻫﻴﺰم آﺗﺶ ﺳﻮزان اﺳﺖ ﻳﺎ در ﺑﻬﺸﺖ ﻫﻤﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻛﺴﻲ آن را ﻧﺪاﻧﺪ و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا آن را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش آﻣﻮﺧﺖ و او ﻣﺮا ﻳﺎد داد و دﻋﺎ ﻛﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪي ﻣﻦ آن را ﻓﺮا ﮔﻴﺮد و دﻟﻢ آن ﻋﻠﻢ را در ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮد‪«.2‬‬ ‫‪ -2‬ﻋﺪم اﻃﻼع از وﻗﺖ ﻣﺮگ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﭘﺲ از ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮردن از اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ‪ ،‬ﻧﺸﺎن از آن دارد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت از ﺷﻬﺎدت ﺧﻮد اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»أَﻳﻬ‪‬ﺎ اَﻟﻨﱠﺎس‪ ‬ﻛﻞﱡ ا‪‬ﻣ‪‬ﺮِئٍ ﻻَقٍ ﻣ‪‬ﺎ ﻳﻔ‪‬ﺮﱡ ﻣ‪‬ﻨْﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻓ‪‬ﺮَارِه‪ ‬اَﻟْﺄَﺟ‪‬ﻞُ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺎقُ اَﻟﻨﱠﻔْﺲِ و‪ ‬اَﻟْﻬ‪‬ﺮَب‪ ‬ﻣ‪‬ﻨْﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮ‪‬اﻓَﺎﺗُﻪ‪ ‬ﻛﻢ‪ ‬أَﻃْﺮَد‪‬ت‪ ‬اَﻟْﺄَﻳﺎم‪ ‬أَﺑ‪‬ﺤ‪‬ﺜُﻬ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﻦْ ﻣ‪‬ﻜﻨُﻮنِ ﻫ‪‬ﺬَا اَﻟْﺄَﻣ‪‬ﺮِ‬ ‫ﻓَﺄَﺑ‪‬ﻰ اَﻟﻠﱠﻪ‪ ‬إِﻻﱠ إِﺧْﻔَﺎء‪‬ه‪ ‬ﻫ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎت‪ ‬ﻋ‪‬ﻠْﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺨْﺰُونٌ‪:‬‬ ‫اى ﻣﺮدم ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺮﮔﻰ را ﻛﻪ از آن ﮔﺮﻳﺰان اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮار ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ‪ .‬دوران زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺪان راﻧﺪه ﺷﺪن اوﺳﺖ در‬ ‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬و ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ از ﻣﺮگ‪ ،‬رﺳﻴﺪن اﺳﺖ ﺑﺪان‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻛﻪ روزﮔﺎر را از اﻳﻦ ﺳﻮ ﺑﺪان ﺳﻮ راﻧﺪم‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ راز ﭘﻮﺷﻴﺪهاش‬ ‫ﻛﺎواﻧﺪم‪ ،‬ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ آن را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﻬﺎت ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ آن را ﻧﺪاﻧﺪ‪«.3‬‬ ‫‪ -3‬ﺣﺪود داﻧﺶ اﻣﺎم‬ ‫از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺟﺰ ﻗﺮآن ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي از وﺣﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ داﻧﻪ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ و آدﻣﻲ را ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﻧﻪ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﻜﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻓﻬﻤﻲ وﻳﮋه از ﻛﺘﺎب ﺧﻮد را ﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪«.4‬‬ ‫‪ -4‬ﭘﺬﻳﺮش ﺑﺮﺗﺮي ﺳﺨﻦ درﺳﺖ دﻳﮕﺮي و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﻮدن ﺳﺨﻦ ﺧﻮد‬ ‫ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت درﺑﺎرهي آن‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﻃﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﺻﻮاب ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻲ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﺮ ﻋﺎﻟﻤﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻢ‬ ‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪.5‬‬

‫‬

‫‪ -5‬ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮ و اﻳﻤﻦ از ﺧﻄﺎ ﻧﺒﻮدن اﻣﺎم‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﺧﻄﺒﻪ ‪ 216‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓَﻼَ ﺗُﻜﻠﱢﻤ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻲ ﺑِﻤ‪‬ﺎ ﺗُﻜﻠﱠﻢ‪ ‬ﺑِﻪ‪ ‬اَﻟْﺠ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺑِﺮَةُ و‪ ‬ﻻَ ﺗَﺘَﺤ‪‬ﻔﱠﻈُﻮا ﻣ‪‬ﻨﱢﻲ ﺑِﻤ‪‬ﺎ ﻳﺘَﺤ‪‬ﻔﱠﻆُ ﺑِﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨْﺪ‪ ‬أَﻫ‪‬ﻞِ اَﻟْﺒ‪‬ﺎد‪‬ر‪‬ةِ و‪ ‬ﻻَ ﺗُﺨَﺎﻟ‪‬ﻄُﻮﻧ‪‬ﻲ ﺑِﺎﻟْﻤ‪‬ﺼ‪‬ﺎﻧَﻌ‪‬ﺔِ و‪ ‬ﻻَ ﺗَﻈُﻨﱡﻮا ﺑِﻲ ا‪‬ﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺜْﻘَﺎﻻً‬ ‫ﻓ‪‬ﻲ ﺣ‪‬ﻖﱟ ﻗ‪‬ﻴﻞَ ﻟ‪‬ﻲ و‪ ‬ﻻَ ا‪‬ﻟْﺘ‪‬ﻤ‪‬ﺎس‪ ‬إِﻋ‪‬ﻈَﺎمٍ ﻟ‪‬ﻨَﻔْﺴ‪‬ﻲ ﻓَﺈِﻧﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦِ ا‪‬ﺳ‪‬ﺘَﺜْﻘَﻞَ اَﻟْﺤ‪‬ﻖﱠ أَنْ ﻳﻘَﺎلَ ﻟَﻪ‪ ‬أَوِ اَﻟْﻌ‪‬ﺪ‪‬لَ أَنْ ﻳﻌ‪‬ﺮَض‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬ﻛﺎنَ اَﻟْﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻞُ ﺑِﻬِﻤ‪‬ﺎ أَﺛْﻘَﻞَ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬ﻓَﻼَ‬ ‫ﺗَﻜﻔﱡﻮا ﻋ‪‬ﻦْ ﻣ‪‬ﻘَﺎﻟَﺔٍ ﺑِﺤ‪‬ﻖﱟ أَو‪ ‬ﻣ‪‬ﺸُﻮر‪‬ةٍ ﺑِﻌ‪‬ﺪ‪‬لٍ ﻓَﺈِﻧﱢﻲ ﻟَﺴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻧَﻔْﺴ‪‬ﻲ ﺑِﻔَﻮ‪‬قِ أَنْ أُﺧْﻄ‪‬ﺊَ و‪ ‬ﻻَ آﻣ‪‬ﻦُ ذَﻟ‪‬ﻚ ﻣ‪‬ﻦْ ﻓ‪‬ﻌ‪‬ﻠ‪‬ﻲ إِﻻﱠ أَنْ ﻳﻜﻔ‪‬ﻲ اَﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ ﻧَﻔْﺴ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﺎ ﻫ‪‬ﻮ‪‬‬ ‫أَﻣ‪‬ﻠَﻚ ﺑِﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﱢﻲ ﻓَﺈِﻧﱠﻤ‪‬ﺎ أَﻧَﺎ و‪ ‬أَﻧْﺘُﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒِﻴﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﻠُﻮﻛﻮنَ ﻟ‪‬ﺮَب‪ ‬ﻻَ ر‪‬ب‪ ‬ﻏَﻴﺮُه‪ ‬ﻳﻤ‪‬ﻠ‪‬ﻚ ﻣ‪‬ﻨﱠﺎ ﻣ‪‬ﺎ ﻻَ ﻧَﻤ‪‬ﻠ‪‬ﻚ ﻣ‪‬ﻦْ أَﻧْﻔُﺴ‪‬ﻨَﺎ و‪ ‬أَﺧْﺮَﺟ‪‬ﻨَﺎ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻛﻨﱠﺎ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬إِﻟَﻰ ﻣ‪‬ﺎ ﺻ‪‬ﻠَﺤ‪‬ﻨَﺎ‬ ‫ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬ﻓَﺄَﺑ‪‬ﺪ‪‬ﻟَﻨَﺎ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬اَﻟﻀﱠﻼَﻟَﺔِ ﺑِﺎﻟْﻬ‪‬ﺪ‪‬ى و‪ ‬أَﻋ‪‬ﻄَﺎﻧَﺎ اَﻟْﺒ‪‬ﺼ‪‬ﻴﺮَةَ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬اَﻟْﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻰ‪«.‬‬ ‫»ﭘﺲ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻛﺸﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﮕﻮﻳﻴﺪ و ﭼﻮﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻴﺰﺧﻮﻳﺎن ﻛﻨﻨﺪ از ﻣﻦ ﻛﻨﺎره ﻣﺠﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮآراﻳﻲ آﻣﻴﺰش‬ ‫ﻣﺪارﻳﺪ و ﺷﻨﻴﺪن ﺣﻖ را ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﭙﻨﺪارﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻣﺮا ﺑﺰرگ اﻧﮕﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪن ﺳﺨﻦ ﺣﻖ ﺑﺮ او ﮔﺮان اﻓﺘﺪ و‬ ‫ﻧﻤﻮدن ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮ وي دﺷﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﺮدن ﺑﺮ او دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬از ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻖ‪ ،‬ﻳﺎ رأي زدن در ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎز ﻣﺎﻳﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮ از آﻧﻢ ﻛﻪ ﺧﻄﺎ ﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﻧﻪ در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ از ﺧﻄﺎ اﻳﻤﻦام‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺮا در ﻛﺎر ﻧﻔﺲ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺑﺮ آن ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻤﻠﻮك ﭘﺮوردﮔﺎرﻳﻢ و ﺟﺰ‬ ‫او ﭘﺮوردﮔﺎري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺎﺳﺖ و ﻣﺎ را ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ را از آﻧﭽﻪ در آن ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻴﺮون ﻛﺮد و ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﺻﻼح‬ ‫ﻣﺎ در آن ﺑﻮد درآورد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲ رﺳﺘﮕﺎريﻣﺎن ﻧﺼﻴﺐ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻮري ﺑﻴﻨﺎﻳﻲﻣﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪«.6‬‬ ‫‪ -6‬ﻗﻠﺐ ﻣﺤﻞ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‬ ‫»ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻗﻠﺐ را ﻣﺤﻞ ادراك ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﺋﻤﻪ در ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪي‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ واﻗﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮارد زﻳﺎدي در »ﻗﺮآن ﻣﺤﻤﺪي« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮي در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﺳﺘﻨﺎد ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﻛﺎﻓﻲ ﻛﻠﻴﻨﻲ رواﻳﺘﻲ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻻ‪ ،‬راﺑﻄﻪي وﻳﮋه ﺧﻮد ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫آﺧﺮ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺛﻢ وﺿﻊ ﻳﺪه ﻋﻠﻲ ﺻﺪري و دﻋﺎ اﷲ ﻟﻲ ان ﻳﻤﻼ ﻗﻠﺒﻲ ﻋﻠﻤﺎً و ﻓﻬﻤﺎً و ﺣﻜﻤﺎً و ﻧﻮراً ﻓﻘﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎﻧﺒﻲ اﷲ ﺑﺎﺑﻲ اﻧﺖ و اﻣﻲ ﻣﻨﺬ دﻋﻮت اﷲ ﻟﻲ‬ ‫ﺑﻤﺎ دﻋﻮت ﻟﻢ اﻧﺲ ﺷﻴﺌﺎ و ﻟﻢ ﻳﻔﺘﻨﻲ ﺷﻲ ﻟﻢ اﻛﺘﺒﻪ اﻓﺘﺘﺨﻮف ﻋﻠﻲ اﻟﻨﺴﻴﺎن ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻌﺪ؟ ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻟﺴﺖ اﺗﺨﻮف ﻋﻠﻴﻚ اﻟﻨﺴﻴﺎن و اﻟﺠﻬﻞ‪:‬‬ ‫ﺳﭙﺲ دﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪي ﻣﻦ ﻧﻬﺎد و از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻢ را ﭘﺮ از ﻋﻠﻢ و ﻓﻬﻢ و ﺣﻜﻤﺖ و ﻧﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و‬ ‫ﻣﺎدرم ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ از آن وﻗﺖ ﻛﻪ دﻋﺎ را درﺑﺎرهي ﻣﻦ ﻛﺮدي ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻢ و آﻧﭽﻪ ﻫﻢ ﻧﻨﻮﻳﺴﻢ از دﺳﺘﻢ ﻧﺮود‪ .‬آﻳﺎ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﻴﻢ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﺮاﻳﻢ داري؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ و ﻧﺎداﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارم‪«.7‬‬

‫‪٧‬‬

‫ﻣﺴﻌﻮدي و دﻳﮕﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﺮدي ﮔﻨﺪمﮔﻮن‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺷﻜﻢ‪ ،‬ﺳﺮي ﺑﻲ ﻣﻮي‪ ،‬ﻗﺎﻣﺘﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﺷﺎﻧﻪاي ﻓﺮاخ‪،‬‬ ‫ﺑﺎزواﻧﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺳﺘﺒﺮ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎه و درﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺎقﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎرﻳﻚ و ﭼﻬﺮهاي دل ﻧﻮاز داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در آن دوران‪ ،‬ﺑﺎزار ﻛﻮﻓﻪ در دﺳﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻮده و در آن ﺷﻬﺮ ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار اﻳﺮاﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزارﻳﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮد ﺷﻜﻨﺒﻪ« آﻣﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻜﻢ ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺰرگ و ﻓﺮﺑﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻫﻢ در ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻋﻼه ﻋﻠﻢ و اﺳﻔﻠﻪ ﻃﻌﺎم« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻻي آن ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻃﻌﺎم اﺳﺖ‪.8‬‬ ‫ﻗﻠﺐ را ﻣﺤﻞ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺑﺎوري ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻏﺎﻟﻴﺎن درﺑﺎرهي داﻧﺶ ﻓﺮا ﺑﺸﺮي اﺋﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ ﻛﺎذب ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻗﺮآن و اﺋﻤﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻧﻔﺲ ﻳﺎ ﻣﻐﺰ ﻣﺤﻞ ادراك اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺮاب ﻫﻢ آن را ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ‪ .‬داﻧﺶ زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻠﺐ را ﻣﺤﻞ ادراك‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﺴﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻞ ﻧﻈﺎم ﺗﻜﻮﻳﻦ را در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﺤﻞ ادراك ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -7‬ﻧﻤﺎز ﺑﺪون وﺿﻮ‬ ‫»ﻋﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﻐﺮرﻣﻲ ﻋﻦ اﺑﻴﻪ ﻋﻦ اﺑﻲ ﻋﺒﺪاﷲ ﻗﺎل‪ :‬ﺻﻠﻲ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺎﻟﻨﺎس ﻋﻠﻲ ﻏﻴﺮ ﻃﻬﺮ و ﻛﺎﻧﺖ اﻟﻈﻬﺮ ﺛﻢ دﺧﻞ ﻓﺨﺮج‬ ‫ﻣﻨﺎدﻳﻪ‪ :‬ان اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺻﻠﻲ ﻋﻠﻲ ﻏﻴﺮ ﻃﻬﺮ ﻓﺎﻋﺒﺪوا و ﻟﻴﺒﻠﻊ اﻟﺸﺎﻫﺪ اﻟﻐﺎﺋﺐ‪«.9‬‬ ‫»ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺪون وﺿﻮ ﻳﺎ ﻏﺴﻞ ﺧﻮاﻧﺪ و آن ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﻮد‬ ‫ﭘﺲ داﺧﻞ ﻣﻨﺰل ﺷﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﻣﻨﺎدي آن ﺣﻀﺮت ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﺪون ﻃﻬﺎرت ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻤﺎز‬ ‫را اﻋﺎده ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺐ اﺑﻼغ ﻛﻨﺪ‪«.10‬‬ ‫‪ -8‬داﺳﺘﺎن اﻓﻚ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم در ﻏﺰوهي ﺑﻨﻲ ﻣﺼﻄﻠﻖ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر در ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﻛﺎروان ﺟﺎ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺻﻔﻮانﺑﻦ ﻣﻌﻄﻞ ﺳﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻪ او ﻫﻢ از ﻛﺎروان ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ را دﻳﺪه و او را ﺳﻮار ﺷﺘﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﺷﺐ ﻣﻲراﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ آﻓﺘﺎب ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺷﺎﻳﻌﻪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺗﻬﻤﺖ ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎ اﺟﺎزهي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي ﭘﺪر ﺧﻮد ﻣﻲرود‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺴﻴﺎر از اﻳﻦ‬ ‫روﻳﺪاد ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﻮانﺗﺮﻳﻦ ﻫﻤﺴﺮش‪ ،‬ﺗﻬﻤﺖ زﻧﺎ زده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا دﻫﺎن ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ و ﺷﺎﻳﻌﺎت ﺗﺎ ﺟﻨﮓ و ﻓﺘﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎﻧﻊ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم در اﻳﻦ‬ ‫ﺧﺼﻮص ﺑﺎ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ و ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﺸﻮرت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺪ ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﻤﺴﺮت را ﻧﮕﺎه دار‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ زﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ و ﺗﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪.‬‬

‫‪٨‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻛﻨﻴﺰ ﻋﺎﻳﺸﻪ )ﺑﺮﻳﺮه( درﺑﺎرهي ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺳﻮال ﻣﻲﻛﻨﺪ و او را ﺳﺨﺖ ﻣﻲزﻧﺪ و ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اي ﺳﻴﺎه‬ ‫راﺳﺖ ﺑﮕﻮ‪ .‬ﺑﺮﻳﺮه ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻴﺒﻲ ﻧﺪﻳﺪهام ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ او ﺧﻤﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻢ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺰ‬ ‫آن را ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻳﻚ ﻣﺎه در ﺧﺎﻧﻪي ﭘﺪرش ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲرود‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﺮدهاي‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻦ‪:‬‬ ‫»ﻳﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﺎﻧﻪ ﺑﻠﻐﻨﻲ ﻋﻨﻚ ﻛﺬا و ﻛﺬا ﻓﺎن ﻛﻨﺖ ﺑﺮﻳﺌﻪ ﻓﺒﺮﺋﻚ اﷲ و ان ﻛﻨﺖ اﻟﻤﻤﺖ ﺑﺬﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮي اﷲ و ﺗﻮﺑﻲ ﻓﺎن اﻟﻌﺒﺪ اذاﻋﺘﺮف‬ ‫ﺑﺬﻧﺐ ﺛﻢ ﺗﺎب اﻟﻲ اﷲ ﺗﺎب اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪«.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ وﺣﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اي ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺗﻮ را ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد ﻛﻪ »ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺋﺖ ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪«.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ و آﻳﺎت ‪ 11‬ﺗﺎ ‪ 22‬ﺳﻮرهي ﻧﻮر را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.11‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﺮاي اﻳﻦ »ﺑﻬﺘﺎن ﺑﺰرگ«‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻬﻤﺖ زﻧﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻮاﺧﺬه و ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن وﻋﺪهي »ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ«‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺟﻠﻮي دﻳﮕﺮان ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎد و آﻧﺎن را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻬﻤﺖ ﻣﻮاﺧﺬه ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در آن ﺻﻮرت‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺿﺮورﺗﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﭘﺪرش‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﻣﺎه ﻧﺒﻮد و وﻗﺎﻳﻊ ﺑﻌﺪي ﻫﻢ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻲاﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺤﻮهي ﺑﺮﺧﻮرد اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪهي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎي ﻏﺎﻟﻴﺎن درﺧﺼﻮص ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻼدﻟﻴﻞ و‬ ‫ﻛﺎذب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺮا ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻃﻼق دﻫﺪ؟‬ ‫ﭼﺮا از ﻛﻨﻴﺰ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﺮسوﺟﻮ ﻛﺮد؟‬ ‫ﭼﺮا ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ او ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬او را ﻛﺘﻚ زد؟‬ ‫آﻳﺎ ﻣﻮاﺧﺬه ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮآن درﺧﺼﻮص اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ ﺳﻮد ﻋﺎﻳﺸﻪ راي‬ ‫ﻧﺪاد؟‬ ‫‪ -9‬ﻋﺰل وﻧﺼﺐﻫﺎي اﺷﺘﺒﺎه‬ ‫ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬اﻓﺮادي را ﺑﺮ وﻻﻳﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺼﺐ ﻳﺎ ﻋﺰل ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﻮدن آن در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻳﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻗﻴﺲﺑﻦ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده را ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻣﺼﺮ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دروغ و ﭘﺨﺶ ﺷﺎﻳﻌﺎت ﺑﻲاﺳﺎس و ﺟﻌﻞ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩‬‬

‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن ﺷﺎﻳﻌﺎت‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ) اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ( و ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﻌﻔﺮ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‬ ‫ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻗﻴﺲ را ﻋﺰل و ﺑﻪ ﺟﺎي او‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ را ﻧﺼﺐ ﻛﺮد‪ .‬ﻗﻴﺲ ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي اﻣﺎم ﺣﺮﻛﺖ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎم را از ﺧﺒﺮ ﻛﺬب ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﮔﺎه ﻛﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ در رﻛﺎب ﻣﻮﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ اﺷﺘﺮ را ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻣﺼﺮ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد و در ﺣﻜﻢ اﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي از ﻋﺰل و‬ ‫ﻧﺼﺐ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮد اﺑﺮاز ﻧﺪاﻣﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﻣﺎم داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺣﺎدﺛﻪي ﻧﺎﮔﻮاري روي ﻧﻤﻲداد و ﻣﺼﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ از دﺳﺖ ﻋﻠﻲ ﺧﺎرج ﻧﻤﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮدن زﻳﺎدﺑﻦ اﺑﻴﻪ ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﺑﺼﺮه‪ ،‬اﻫﻮاز‪ ،‬ﻓﺎرس و ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬او ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﻲ از ﺳﻮي اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻮﻳﺶ اﺑﻘﺎ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻢ دﺳﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺪر ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻲ را درآورد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ در ﻛﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ دو اﻣﺎم ﺑﺎ ﻧﺼﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮدي‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل و زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد را ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﻣﻨﺬرﺑﻦ ﺟﺎرود ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎم در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪي ﺗﻮﺑﻴﺨﻲ ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮﺑﻲ ﭘﺪرت ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺮﻳﺐ و ﻏﻔﻠﺖ‬ ‫ﻣﻦ ﺷﺪ و ﮔﻤﺎن ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺗﻮ راه او را اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻲ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺮاب ﻛﺮدن آﺧﺮت‪ ،‬دﻧﻴﺎﻳﺖ را آﺑﺎد ﻣﻲﻛﻨﻲ‪.‬‬ ‫‪ -10‬اﺳﺘﺪﻻل دودﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺣﻖ زﻋﺎﻣﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي دودﻣﺎن ﺑﻨﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎي دوران ﺑﻌﺪي‪ ،‬و ﺧﺼﻮﺻ‪ Ĥ‬اﻣﺮوزﻳﺎن‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوزان ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺣﻖ وﻳﮋهي ﺧﺎﻧﺪان‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ آﻧﺎن ﻧﻪ ﻣﺎ داﻧﺎﻳﺎن ﻋﻠﻢ ﻗﺮآﻧﻨﺪ؟ ﺑﻪ دروغ و ﺳﺘﻤﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻰراﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و آﻧﺎن را ﻓﺮو‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﺮده و آﻧﺎن را ﻣﺤﺮوم داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎ را در ﺣﻮزه ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﻮد در آورد‪ ،‬و آﻧﺎن را از آن ﺑﺮون ﻛﺮد‪.‬‬

‫راه ﻫﺪاﻳﺖ را ﺑﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻣﺎ ﻣﻰﭘﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و روﺷﻨﻰ دلﻫﺎى ﻛﻮر را از ﻣﺎ ﻣﻰﺟﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻣﺎﻣﺎن از ﻗﺮﻳﺶاﻧﺪ ﻛﻪ درﺧﺖ آن را در‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎﺷﻢ ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮان درﺧﻮر آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻃﻐﺮاى اﻣﺎﻣﺖ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎﺷﻤﻴﺎن ﻧﻨﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪«.12‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ درﺑﺎرهي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﺣﻀﻮر ﺧﻮدش در آن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪ ،‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻠﻴﺖ اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫»و ﻋﺮب اﻣﺮوز اﮔﺮ ﭼﻪ اﻧﺪﻛﻨﺪ در ﺷﻤﺎر‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻟﻰ و ﻳﻚ ﺳﺨﻨﻰ در اﺳﻼم ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر‪ .‬ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﺐ ﺑﺮﺟﺎى ﺑﻤﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺮب را ﭼﻮن آﺳﻴﺎ ﺳﻨﮓ ﮔﺮد ﺧﻮد ﺑﮕﺮدان‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن آﺗﺶ ﺟﻨﮓ را ﺑﺮاﻓﺮوزان ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻮ از اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮون ﺷﻮى‪ ،‬ﻋﺮب از ﻫﺮ‬ ‫ﺳﻮ ﺗﻮ را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ را ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﮕﺎهدارى ﻣﺮزﻫﺎ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻰﮔﺬارى ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻣﻬﻢّﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ از آﻧﭽﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ روى دارى‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺠﻢ اﮔﺮ ﻓﺮدا ﺗﻮ را ﺑﻨﮕﺮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ رﻳﺸﻪ ﻋﺮب اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ آن را ﺑﺮﻳﺪﻳﺪ آﺳﻮده ﮔﺮدﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺸﺎر آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﺨﺖﺗﺮ ﮔﺮدد و ﻃﻤﻊ اﻳﺸﺎن در ﺗﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪«.13‬‬ ‫‪ -11‬اداره ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي اﺋﻤﻪ‬ ‫ﻏﺎﻟﻴﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ادارهي ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﻪ اﺋﻤﻪ واﮔﺬار ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق آﻧﻬﺎ را ﻣﻔﻮﺿﻪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ و رد ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪي وي‪ ،‬ﻣﻔﻮﺿﻪ ﺷﻬﺎدت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ را ﺑﻪ اذان اﻓﺰودهاﻧﺪ‪.14‬‬ ‫آﻳﺖاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﭼﻨﺎن ﺑﺎوري دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﺧﺎص ﺑﺮاي اداره ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ادارهي ﻋﺎﻟﻢ را ﺑﻪ اﺋﻤﻪ واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫او ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺧﻠﻴﻔﻪ اﷲ ﻣﺪﻳﺮ ﻣﻮﺳﺴﻪي ﻣﻨﻈﻢ ﻧﻈﺎم ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻧﻴﺰ ﺧﻠﻘﺖ ﻧﻈﺎم ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ در ﺷﺶ دورهي ﺗﺤﻮﻟﻲ و ﺗﻘﺪﻳﺮ‬ ‫روزيﻫﺎ در ﻓﺼﻮل ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ و ﺧﻠﻖ ﺟﻦ و ﺟﺎﻧﻮر و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻫﺎي ﺑﺎ روح و ﺑﻲروح در ﭘﻬﻨﻪي ﮔﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻣﻨﺴﺠﻤﻲ را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ داد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺴﻪي ﻣﻨﻈﻢ ﻳﺎد ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدي اﻋﻢ از ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﻏﻴﺮ آن‪ ،‬ﻧﻤﻲآﻣﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻣﻨﺴﺠﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﺧﻠﻴﻔﻪي ﺧﺪا در ادارهي اﻳﻦ ﻧﻈﺎم اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻓﺮض ادراك اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﺪﺑﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺪاق آن ﻛﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ‪«.15‬‬ ‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪاده ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدي ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ را اداره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬او اﻳﻦ اﻣﺮ را‬ ‫ازﻛﺠﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم ﺣﻴﺪرﻋﻠﻲ ﻗﻠﻤﺪاران‪ ،‬در ﻛﺘﺎب راه ﻧﺠﺎت از ﺷﺮ ﻏﻼه‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﻃﺮح و ﺗﻌﺎرض ﺑﺎرز آن را ﺑﺎ ﻗﺮآن ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ذﻛﺮ آﻳﺎت ﻗﺮآن اﻛﺘﻔﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ را ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺛﻢ اﺳﺘﻮي ﻋﻠﻲ اﻟﻌﺮش ﻳﺪﺑﺮ اﻻﻣﺮ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ ﻋﺮش اﺳﺘﻴﻼ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻛﺎر ]ﺟﻬﺎن[ را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻳﻮﻧﺲ‪.(3 ،‬‬ ‫ﻳﺪﺑﺮ اﻻﻣﺮ ﻳﻔﺼﻞ اﻻﻳﺎت‪ :‬ﻛﺎر ]و ﺑﺎر ﺟﻬﺎن[ را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻳﺎت ]ﺧﻮﻳﺶ[ را روﺷﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد )رﻋﺪ‪.(2 ،‬‬ ‫ﻳﺪﺑﺮ اﻻﻣﺮ ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء اﻟﻲ اﻻرض‪ :‬از آﺳﻤﺎن ﻛﺎر و ﺑﺎر زﻣﻴﻦ را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺳﺠﺪه‪.(5 ،‬‬

‫‪٧١‬‬

‫ﻗﺮآن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد‪ :‬ﺗﺪﺑﻴﺮ اﻣﻮر ﻋﺎﻟﻢ در دﺳﺖ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ :‬ﺧﺪا‪.‬‬ ‫ﻗﻞ ﻣﻦ ﻳﺮزﻗﻜﻢ ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء واﻻرض اﻣﻦ ﻳﻤﻠﻚ اﻟﺴﻤﻊ و اﻻﺑﺼﺎر و ﻣﻦ ﻳﺨﺮج اﻟﺤﻲ ﻣﻦ اﻟﻤﻴﺖ و ﻳﺨﺮج اﻟﻤﻴﺖ ﻣﻦ اﻟﺤﻲ و ﻣﻦ ﻳﺪﺑﺮ‬ ‫اﻻﻣﺮ ﻓﺴﻴﻘﻮﻟﻮن اﷲ ﻓﻌﻞ اﻓﻼﺗﺘﻘﻮن ﻓﺬا ﻟﻜﻢ اﷲ رﺑﻜﻢ اﻟﺤﻖ ﻓﻤﺎذا ﺑﻌﺪ اﻟﺤﻖ اﻻ اﻟﻈﻼل ﻓﺎﻧﻲ ﺗﺼﺮﻓﻮن‪:‬‬ ‫ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺷﻤﺎ را از آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ روزي ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﻮشﻫﺎ و ﭼﺸﻢﻫﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ؟ و ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ زﻧﺪه را از‬ ‫ﻣﺮده و ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﺑﺮ ﻣﻲآورد‪ ،‬و ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ]ﺟﻬﺎن[ را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زودا ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﭘﺲ ﭼﺮا ﭘﺮوا‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ؟ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر راﺳﺘﻴﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﺣﻖ ﻏﻴﺮ از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ‬ ‫ﻣﻲروﻳﺪ )ﻳﻮﻧﺲ‪ 31 ،‬و ‪.(32‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪي ﻣﻬﻢﺗﺮي ﻫﻢ در اﻋﺘﻘﺎدات ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻲ آﻳﺖاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ‬ ‫اﻣﺎﻣﻲ در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺪون ﻣﺪﻳﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪:‬‬ ‫»وﻗﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ از ﻧﺸﺌﻪي دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد‪ ،‬دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﺧﺮت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﮔﺮ دﻧﻴﺎي دﻳﮕﺮي آﻓﺮﻳﺪه ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪«.16‬‬ ‫ﭼﻮن ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻘﺎي ﺧﻮد اداﻣﻪ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ )اﻣﺎم زﻣﺎن( وﺟﻮد دارد و درﺣﺎل‬ ‫ادارهي ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﺮزﻧﺪ داﺷﺘﻦ ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﺷﻴﻌﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺟﺪي ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ ،17‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺎﻣﺪﻟﻞ او را ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮ راﻧﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ )اﺋﻤﻪ( اداره و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس اﻟﻨﺠﺎﺷﻲ‪ ،‬رﺟﺎل اﻟﻨﺠﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ آﻳﺖاﷲ زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﻨﺸﺮ اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ص ‪.12‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺷﻬﻴﺪي‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ‪ ،128‬ص ‪.127‬‬ ‫‪ -3‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪي‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ‪.149‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻼ ﻣﺤﺴﻦ ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺻﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﻬﺎرم‪.‬‬ ‫‪ -5‬اﻟﺠﺎﻣﻊ ﻻﺣﻜﺎم اﻟﻘﺮآن )ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮﻃﺒﻲ(‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.272‬‬ ‫‪ -6‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪي‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ‪ ،216‬ص ‪.250‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫‪ -7‬ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ص ‪.110‬‬ ‫‪ -8‬ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮ اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﻮﻓﺎء‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،40‬ص ‪.143‬‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺜﻘﻔﻲ اﻟﻜﻮﻓﻲ‪ ،‬اﻟﻐﺎرات‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﻴﺪ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﺠﻤﻦ آﺛﺎر ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺻﺺ ‪-111‬‬ ‫‪.110‬‬ ‫ﺳﻔﻴﻨﻪ اﻟﺒﺤﺎر‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪ - 674‬ﭼﺎپ ﻗﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ص ‪ ،27‬ﭼﺎپ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎب اﻻﺷﺮاف‪.319 :1 ،‬‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬راﻗﻢ اﻳﻦ ﺳﻄﻮر‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ رواﻳﺖ را در ﻛﺘﺎب وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -9‬ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜﺎم‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﺠﻒ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،40‬ﺣﺪﻳﺚ ‪.140‬‬ ‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،18‬ﭼﺎپ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ‪ ،‬ص ‪.625‬‬ ‫‪ -10‬راه ﻧﺠﺎت از ﺷﺮ ﻏﻼت‪ ،‬ص ‪.119‬‬ ‫‪ -11‬ﺳﻴﺮت رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ ،1361‬ص ‪.797 – 785‬‬ ‫‪ -12‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪي‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ‪ ،144‬ص ‪.140‬‬ ‫‪ -13‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪي‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ‪ ،146‬ص ‪.142‬‬ ‫‪ -14‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻣﻦ ﻻﻳﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﻴﻪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.290‬‬ ‫‪ -15‬ﺗﺴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ص ‪.197‬‬ ‫‪ -16‬ﺗﺴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ص ‪.197‬‬ ‫‪ -17‬ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬داﺳﺘﺎن وﻓﺎت اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ و ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻳﺸﺎن را در رواﻳﺘﻰ ﻃﻮﻻﻧﻰ از اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎﻗﺎن ﺑﻪ ﺷﺮح‬ ‫زﻳﺮ ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﭼﻮن اﻣﺎم)ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي( ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺰد ﭘﺪرم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اﺑﻦ اﻟﺮﺿﺎ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪه و ﭘﺪرم ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﺷﺐ ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺑﻪ‬ ‫داراﻟﺨﻼﻓﻪ ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺷﺘﺎﺑﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از ﺧﺎدﻣﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮرد وﺛﻮق ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺧﻮاص ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬

‫‪٧٣‬‬

‫ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺤﺮﻳﺮ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮد )ﻛﻪ از ﺧﻮاص ﺧﺎدﻣﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻮد( و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر داد در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺧﺒﺮ و ﺣﺎل او را‬ ‫ﺧﻮب ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻧﺰد ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﭘﺰﺷﻚ ﻛﻪ ﻧﺰد او رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎم و ﺷﺎم او را ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫و ﭼﻮن دو ﺳﻪ روز ﮔﺬﺷﺖ ﺧﺒﺮ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺗﻮان ﺷﺪه و دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﭘﺰﺷﻜﺎن رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ او ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻗﺎﺿﻲ اﻟﻘﻀﺎت را‬ ‫اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و دﺳﺘﻮر داد ده ﺗﻦ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﺧﻮد در دﻳﻦ و اﻣﺎﻧﺖ و ورع ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﺛﻮق دارد ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﺪ آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي ﺣﺴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد و دﺳﺘﻮر داد ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در آن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ آن ﺣﻀﺮت وﻓﺎت ﻛﺮد و ﺷﻬﺮ‬ ‫ﺳﺮﻣﻦ رأي ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﻴﻮن و ﻋﺰا ﺷﺪ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺧﺎﻧﻪ او را ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و اﺗﺎقﻫﺎ را ﺑﺎزدﻳﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻣﻬﺮ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و دﻧﺒﺎل ﭘﺴﺮ او ﮔﺸﺖ و زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﺑﺴﺘﻨﻲ را ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ آوردﻧﺪ و ﻛﻨﻴﺰان او را ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ در ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻛﻨﻴﺰان اﺛﺮ ﺣﻤﻞ ﻫﺴﺖ او را در اﻃﺎﻗﻲ زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺤﺮﻳﺮ ﺧﺎدم را ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ زن ﺑﺮ او ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰ اﻣﺎم ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎزارﻫﺎ را ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ و اﻓﺴﺮان و ﭘﺪرم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻨﺎزه او ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻬﺮ ﺳﺮﻣﻦ رأي‬ ‫در آن روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺷﺪ و ﭼﻮن او را آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺑﻮﻋﻴﺴﻲ ﭘﺴﺮ ﻣﺘﻮﻛﻞ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺟﻨﺎزه را ﺑﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻴﺴﻲ ﻧﺰدﻳﻚ او رﻓﺖ و روياش را ﺑﺎز ﻛﺮد و او را ﺑﻪ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ و ﻋﻠﻮﻳﺎن و ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن و اﻓﺴﺮان و دﻓﺘﺮداران و‬ ‫ﻗﺎﺿﻴﺎن و ﻋﺪول واﻧﻤﻮد ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﺮﺿﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺧﺪاﻳﻲ در ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد ﻣﺮده‬ ‫اﺳﺖ و ﺟﻤﻌﻲ از ﺧﺎدﻣﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ و ﻓﻼن و ﻓﻼن از ﻣﻮﺛﻘﻴﻦ و ﻗﻀﺎت و ﻓﻼن و ﻓﻼن از ﭘﺰﺷﻚ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ او ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ روي آن ﺣﻀﺮت را ﭘﻮﺷﻴﺪ و دﺳﺘﻮر داد او را ﺑﺮ دارﻧﺪ و از ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪي ﺧﻮدش او را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و در اﻃﺎﻗﻲ ﻛﻪ ﭘﺪرش در آن‬ ‫دﻓﻦ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﻣﺮدم در ﻣﻘﺎم ﺑﺎزرﺳﻲ از ﭘﺴﺮ او ﺑﺮ آﻣﺪﻧﺪ و در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و اﻃﺎقﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮدش و ﺑﺎزرﺳﻲ ﺷﺪ و از ﺗﻘﺴﻴﻢ ارث او ﺧﻮد داري‬ ‫ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻛﻨﻴﺰي ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل آﺑﺴﺘﻨﻲ داﺷﺖ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ و‬ ‫ﭼﻮن روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ ارث او را ﻣﻴﺎن ﻣﺎدرش و ﺑﺮادرش ﺟﻌﻔﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ«‬ ‫) ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺷﺮح آﻳﺖاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻛﻤﺮهاي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻴﻪ‪ ،1379 ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(564 -565‬‬ ‫اﻳﻦ رواﻳﺖ در ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮ درج ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬اﻻرﺷﺎد‪ ،‬ص ‪.339 -338‬‬ ‫ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬اﻋﻼم اﻟﻮرى‪ ،‬ص ‪.359 -358‬‬ ‫أرﺑﻠﻰ‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﻐﻤﺔ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.409 -408‬‬ ‫ﻣﺠﻠﺴﻰ در ﺟﻼء اﻟﻌﻴﻮن زﻳﺮ ﻋﻨﻮان‪ :‬ذﻛﺮ اﻟﻤﻬﺪى‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ در ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل ﻧﻴﺰ زﻳﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﻮان آن را آوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٧‬‬

‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي ﻧﻈﺮﻳﻪي »ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮار« در دوران اﺧﻴﺮ‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم ﺣﻴﺪرﻋﻠﻲ ﻗﻠﻤﺪاران‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮ ﻋﻨﻮان راه ﻧﺠﺎت از ﺷﺮ ﻏﻼت‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻌﺎرض‬ ‫ﺗﺸﻴﻊ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﺸﻴﻊ دوران اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻣﻬﻤﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪.‬‬ ‫درواﻗﻊ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻘﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب اﻣﺮاء ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪي ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻧﺒﻮي ﻗﻤﻲ‪ .‬ﻓﺮد ﻳﺎد ﺷﺪه در روي ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺧﻮد را‬ ‫آﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﻗﺪ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎﻣﻲ از ﻣﺪﻋﻲ آﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﻲ ﺑﻮدن ﻧﻤﻲﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺣﻴﺪرﻋﻠﻲ ﻗﻠﻤﺪاران در ﺳﺎل ‪ 1353‬ﻳﺎ ‪ 1354‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1358‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻌﺼﺒﻴﻦ ﻗﺼﺪ ﺗﺮور او را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وي‬ ‫در اﻳﻦ واﻗﻌﻪ زﺧﻤﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬او ﺷﺮح اﻳﻦ واﻗﻌﻪ را در ﺟﻠﺪ دوم ﻛﺘﺎب ﺣﻜﻮﻣﺖ در اﺳﻼم ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻠﻤﺪاران در ‪ 15‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﺳﺎل ‪ 1368‬درﮔﺬﺷﺖ و در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻬﺸﺖ )اﻣﺎم زاده ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ( ﻗﻢ ﻣﺪﻓﻮن اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻧﺒﻮي‬ ‫ﻫﻢ در ﺳﺎلﻫﺎي اول اﻧﻘﻼب درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر ﻳﻚ ﻓﺼﻞ از ﻛﺘﺎب )‪ (165 -186‬وي در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اول‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻘﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻏﺎﻟﻲاي ﭼﻮن آﻳﺖاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﮕﻮي ﺗﺸﻴﻊ در‬ ‫ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﺸﻴﻊ اوﻟﻴﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻣﺮﺣﻮم ‪ 35‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ »ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮار« را در ﻛﺘﺎب ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪات آن‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬اداي اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر زودﺗﺮ از اﻣﺜﺎل ﻣﺎ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎي ﻣﺮگ ﭘﻴﺶ‬ ‫رﻓﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﺻﻔﺤﺎت ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬راﻗﻢ اﻳﻦ ﺳﻄﻮر‪ ،‬در ﺣﻴﻦ ﺗﺎﻳﭗ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪي آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻣﺘﻦ اﻓﺰود و رﺳﻢ اﻟﺨﻂ ﻓﻌﻠﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ اﻣﺎﻣﺎن را ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫در ﺑﺤﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﺧﺎص اﺋﻤﻪ ﭼﻮن ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺻﺮد و ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﻴﻪ و زراره و اﻣﺜﺎل اﻳﺸﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫اﻣﺎﻣﺎن را ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در اﺣﻜﺎم دﻳﻦ ﻫﻢ درﭘﺎرهاي ﻣﺮاﺣﻞ آﻧﺎن را ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ! و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬ ‫ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻮن اﺑﻦ ﺟﻨﻴﺪ و ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ و ﻋﻼﻣﻪ ي ﻣﺠﻠﺴﻲ و ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﺧﺎص‬ ‫اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم را ﻓﻘﻂ ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮار ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﻳﺸﺎن از ﺧﻄﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ!‬

‫‪٧‬‬

‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻋﻼﻣﻪي ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ و ﺟﻠﺪ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬و ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺎﻣﻘﺎﻧﻲ در ﺗﻨﻘﻴﺢ‬ ‫اﻟﻤﻘﺎل‪ ،‬ص ‪ ،68‬ﺟﻠﺪ ‪ ،2‬ﺿﻤﻦ اﺣﻮال ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﺠﻨﻴﺪ آورده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ‬ ‫اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻓﺮض ﻃﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ از ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫و ادﻋﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ از ﻣﺠﻤﻮع رواﻳﺎت اﻳﺸﺎن ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪ ،‬و ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﻌﻴﺎنﺷﺎن‪ ،‬واﺿﺢ و ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮاري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻃﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن را‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺪم اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻓﺮض ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻊ ذاﻟﻚ اﺋﻤﻪ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﺎن ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎل اﺻﺤﺎب اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻓﻮت و ﻏﻴﺒﺖ اﻳﺸﺎن‪ ،‬از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ اﺋﻤﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺳﻬﻮ و ﻏﻔﻠﺖ و ﻇﻦ و‬ ‫اﺟﺘﻬﺎد را درﺑﺎرهي اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ و روا ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ از ﺑﺎب اﺧﺘﺼﺎر ﻧﺎﭼﺎر ﻧﺎم ده ﻧﻔﺮ از اﻳﺸﺎن و ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن را‪ ،‬ﺗﻴﻤﻨﺎً در اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻘﻴﻪ را اﻧﺸﺎءاﷲ ﻟﺪي اﻟﻔﺮﺻﻪ و‬ ‫ﻋﻨﺪاﻻﻗﺘﻀﺎء در رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﺗﺎ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاط از ﻣﺘﺄﺧﺮﻳﻦ ﺑﻮده‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﻼﻃﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ي‬ ‫ﺻﻔﻮﻳﻪ و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﻧﻴﺰ در آن دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ و ﮔﺮﻧﻪ ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺘﻘﺪم ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﺮك آﻣﻴﺰ را ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ اﻟﻮﻟﻴﺪ اﻟﻘﻤﻲ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻴﻌﻪ در زﻣﺎن ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺛﻴﻖ و ﺗﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ﻋﻤﻮم ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ و اﺻﺤﺎب رﺟﺎل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آن ﺟﻨﺎب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم را ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﺳﻬﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﻼم‬ ‫ﻛﻪ اﻣﻴﻦ وﺣﻲ و ﻣﺄﻣﻮر رﺳﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ و روا ﻣﻲﺷﻤﺎرد! و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اول درﺟﻪي ﻏﻠﻮ ﻧﻔﻲ ﺳﻬﻮ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم ﺻﺪوق اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را از او در ﻣﻦ ﻻﻳﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﻴﻪ آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺣﺘﺮاز آن ﺟﻨﺎب از ﻋﻘﻴﺪهي ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﺑﻮدن اﻣﺎﻣﺎن ﺗﺎ آن ﺣﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت ﺻﻔﺎر را ﻛﻪ ﺣﺎوي ﭘﺎرهاي از اﻳﻦ‬ ‫اﺧﺒﺎر ﻏﻠﻮآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬رواﻳﺖ آن را ﺟﺎﻳﺰ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻓﺮﻣﻮده!‬ ‫‪ -2‬ﻣﺮﺣﻮم ﺻﺪوق ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ اﻟﻘﻤﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ اﻟﻤﺤﺪﺛﻴﻦ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ در‬ ‫ﻗﻢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﺜﺮ آﻧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﺮﺑﻮط و ﻣﻌﺎﺷﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ و ﺻﺪور ﻣﻌﺠﺰه را از اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ‬ ‫اﻟﺴﻼم ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﻬﻞ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﻧﻔﻲ ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را از اﻳﺸﺎن ﻏﻠﻮ ﺷﻤﺮده و ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ آن را ﻏﺎﻟﻲ و ﻏﺎﻟﻲ را ﺑﺪﺗﺮ از ﻣﺸﺮك‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻛﺘﺎبﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫و ﻣﺮﺣﻮم ﺻﺪوق ﺻﺪور ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ و ﻻزم ﻣﻲﺷﻤﺮد و ﺧﻮد در ﻛﺘﺎب ﻣﻦ ﻻﻳﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﻴﻪ‬ ‫وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺧﺎص در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً آن را ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و دﺳﺖ ﺣﻮادث آن را از دﺳﺘﺮس ﻣﺎ دور‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫‪٧‬‬

‫زﻳﺮا آن ﻣﺮﺣﻮم داراي ﺑﻴﺶ از ﺳﻴﺼﺪ ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ آن در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻧﺎﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫اﺧﺒﺎر ﺑﺴﻴﺎري دراﻳﻦ ﺧﺼﻮص )ﺳﻬﻮ اﻟﻨﺒﻲ( در ﺳﺎﻳﺮ آﺛﺎر آن ﻣﺮﺣﻮم ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ آن ﺧﻮد ﻛﺘﺎب ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬و ﺧﻮد آن ﺟﻨﺎب در ﻣﻦ ﻻﻳﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﻴﻪ از ﻛﺜﺮت اﺧﺒﺎر در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»و ﻟﻮ ﺟﺎزان ﺗﺮدد اﻻﺧﺒﺎر اﻟﻮارده ﻓﻲ ﻫﺬا اﻟﻤﻌﻨﻲ ﻟﺠﺎز ان ﺗﺮد ﺟﻤﻴﻊ اﻻﺧﺒﺎر و ﻓﻲ ردﻫﺎ اﺑﻄﺎل اﻟﺪﻳﻦ و اﻟﺸﺮﻳﻌﻪ‪«.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺟﺎﻳﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺧﺒﺎر وارده در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ )ﺳﻬﻮ اﻟﻨﺒﻲ( رد ﺷﻮد‪ ،‬در آن ﺻﻮرت رد ﺟﻤﻴﻊ اﺧﺒﺎر ﺟﺎﻳﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺻﻮرت‪ ،‬دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ )زﻳﺮا ﺑﻨﺎي ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺮاﻳﻦ اﺧﺒﺎر اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎرهاي از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻮن ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ و ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫)ﺳﻬﻮ اﻟﻨﺒﻲ( ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي را ﺷﻜﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫اوﻻً‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آن ﺟﻨﺎب ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آن ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎرهاي از ﺳﺎﻳﺮ آﺛﺎر آن ﻣﺮﺣﻮم‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش ﺣﻮادث‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬درﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺒﻲ ﻛﻪ از او ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﻔﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و در ﻫﺮ ﺻﻮرت از دﺳﺖ دادن آﺛﺎر‬ ‫ﺻﺪوق ﺟﺎي ﺗﺄﺳﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺎي ﺗﺸﻜﺮ!‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺎرهاي از آﺛﺎرش رد ﺑﺮ ﺻﺪوق اﺳﺖ‪،‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻴﺰ رﺳﺎﻟﻪ اي ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪهاش ﺗﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﺼﻮر‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬او را در اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺤﻜﻮم و ﻣﺮدود ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﻜﻦ در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻋﻼﻣﻪي ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬آﻗﺎي ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ ﺷﻮﺷﺘﺮي ادام اﷲ ﺑﻘﺎﻋﻪ‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪاي در ﺳﻬﻮاﻟﻨﺒﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﻂ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒاش اﻓﺴﺖ و ﺑﻪ ﺿﻤﻴﻤﻪي ﺟﻠﺪ ﻳﺎزدﻫﻢ ﻗﺎﻣﻮس اﻟﺮﺟﺎل آن ﺑﺰرﮔﻮار ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آن ﺟﻨﺎب در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اوﻓﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﻴﻦ ﺑﺪان ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪهي ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ در ﺟﻮاز ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن ﺑﺮ اﺋﻤﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﺷﻬﺮت داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻋﻼﻣﻪي ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﺟﻠﺪ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬و ﻧﻴﺰ در ﻛﺘﺎب ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻻﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ص ‪ ،65‬ﭼﺎپ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻗﻢ ﺑﺮ ﻣﺎ وارد ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ آﺷﻜﺎرا در دﻳﻦ ﻣﻘﺼﺮاﻧﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫اﺣﻜﺎم دﻳﻦ را ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﻗﻠﺐ اﻳﺸﺎن ﻧﻜﺘﻪ ﺷﻮد و در ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﻗﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﺋﻤﻪ در اﺣﻜﺎم دﻳﻦ‬ ‫و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻪ رأي و ﻇﻨﻮن ﻣﻠﺘﺠﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺟﻤﺎﻋﻪ و ردوا اﻟﻴﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﻢ ﻳﻘﺼﺮون ﺗﻘﺼﻴﺮاً ﻇﺎﻫﺮاً ﻓﻲ اﻟﺪﻳﻦ و ﻳﻨﺰﻟﻮن اﻻﺋﻤﻪ ﻋﻦ ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ و ﻳﺰﻋﻤﻮن اﻧﻬﻢ ﻛﺎﻧﻮا اﻻﻳﻌﺮﻓﻮن ﻛﺜﻴﺮاً ﻣﻦ‬ ‫اﻻﺣﻜﺎم اﻟﺪﻳﻨﻴﻪ ﺣﺘﻲ ﻧﻴﻜﺖ ﻓﻲ ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ و رأﻳﻨﺎ ﻓﻲ اوﻟﺌﻚ ﻣﻦ ﻳﻘﻮل‪ :‬اﻧﻬﻢ ﻳﻠﺘﺠﺌﻮن ﻓﻲ ﺣﻜﻢ اﻟﺸﺮﻳﻌﻪ اﻟﻲ اﻟﺮأي و اﻟﻈﻨﻮن‪«.‬‬ ‫ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺮﺣﻤﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺧﻮد در ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻬﻮاﻟﻨﺒﻲ ‪ 4‬ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺧﺎﺗﻤﻪ داده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪٧٧‬‬

‫»و ﻳﻈﻬﺮ ﻣﻨﻪ ﻋﺪم اﻧﻌﻘﺎد اﻻﺟﻤﺎع ﻣﻦ اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻋﻠﻲ ﻧﻔﻲ ﻣﻄﻠﻖ اﻟﺴﻬﻮ ﻣﻦ اﻻﻧﺒﻴﺎء‪«.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ از ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﺑﺮ ﻧﻔﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﺳﻬﻮ از اﻧﺒﻴﺄ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ! آري ﺷﻴﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺎل آن ﻛﻪ‪ ،‬آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺎ آﻳﺎت ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ درﺑﺎرهي ﺣﻀﺮت‬ ‫آدم در ﺳﻮرهي ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﻃﻪ آﻳﻪ ‪ 115‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»وﻟﻘﺪ ﻋﻬﺪﻧﺎ اﻟﻲ آدم ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﻓﻨﺴﻲ و ﻟﻢ ﻧﺠﺪ ﻟﻪ ﻋﺰﻣﺎً‪ :‬و از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ آدم ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪ ،‬و در او ﻋﺰﻣﻲ اﺳﺘﻮار‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﻢ‪«.‬‬ ‫و درﺑﺎرهي ﻣﻮﺳﻲ و ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧﻮن ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻮدﻧﺪ در ﺳﻮرهي ﻛﻬﻒ آﻳﻪ ‪ 61‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓﻠﻤﺎ ﺑﻠﻐﺎ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻴﻨﻬﻤﺎ ﻧﺴﻴﺎً ﺣﻮﺗﻬﻤﺎ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻴﻦ آن دو]درﻳﺎ[ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺎﻫﻲﺷﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬ ‫و در آﻳﻪ ‪ 63‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره از ﻗﻮل ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧﻮن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓﺎﻧﻲ ﻧﺴﻴﺖ اﻟﺤﻮت و ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻴﻪ اﻻ اﻟﺸﻴﻄﺎن ان اذﻛﺮه‪ :‬ﻣﻦ ]داﺳﺘﺎن[ ﻣﺎﻫﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدم و ﺟﺰ ﺷﻴﻄﺎن آن را از ﻳﺎد ﻣﻦ ﻧﺒﺮد‪«.‬‬ ‫و در آﻳﻪ ‪ 73‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره از ﻗﻮل ﺟﻨﺎب ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ زﻣﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻻﺗﻮاﺧﺬﻧﻲ ﺑﻤﺎ ﻧﺴﻴﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﭼﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدم ﻣﻮاﺧﺬه ﻣﻜﻦ‪«.‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ او ﺗﻌﻬﺪ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ وﻻ اﻋﺼﻲ ﻟﻚ اﻣﺮاً‬ ‫و در ﺳﻮره ﻳﻮﺳﻒ آﻳﻪ ‪ ،42‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﻌﺾ از ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم را دﺳﺘﺨﻮش ﻧﺴﻴﺎن ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪:‬‬ ‫»ﻓﺎﻧﺴﺎه اﻟﺸﻴﻄﺎن ذﻛﺮ رﺑﻪ ﻓﻠﺒﺚ ﻓﻲ اﻟﺴﺠﻦ ﺑﻀﻊ ﺳﻨﻴﻦ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺷﻴﻄﺎن ﻳﺎد ﺳﺮورش را از ﺧﺎﻃﺮ او ﺑﺮد‪ ،‬ﻟﺬا ]ﻳﻮﺳﻒ[ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل در زﻧﺪان‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪«.‬‬ ‫و در آﻳﻪ ‪ 24‬ﺳﻮره اﻟﻜﻬﻒ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم در ﻏﻴﺮ ﻣﻮرد وﺣﻲ‪ ،‬ﭼﻮن وﺣﻲ را ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر وﻋﺪه ﺧﺪا و اﻟﻘﺎء و اﻗﺮاء او از‬ ‫ﻳﺎد ﻧﻤﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺴﻴﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»واذﻛﺮ رﺑﻚ اذا ﻧﺴﻴﺖ و ﻗﻞ ﻋﻴﺴﻲ ان ﻳﻬﺪﻳﻦ رﺑﻲ ﻻ ﻗﺮب ﻣﻦ ﻫﺬا رﺷﺪا‪ :‬و ﭼﻮن ]ان ﺷﺎء اﷲ ﮔﻔﺘﻦ را[ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدي ]ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﺎد آوردي[ ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﻳﺎد ﻛﻦ و ﺑﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﺑﻪ راﻫﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺻﻮاب ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬ ‫و در ﺳﻮره اﻻﻋﻠﻲ ﺑﻪ آن ﺟﻨﺎب اﺧﻄﺎر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﺳﻨﻘﺮﺋﻚ ﻓﻼ ﺗﻨﺴﻲ‪ :‬زودا ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آورﻳﻢ و از ﻳﺎد ﻣﮕﺬاري‪«.‬‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﺟﺰ وﺣﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻘﻞ و ﻗﺮان ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺎن!‬ ‫و آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن ﺑﺮ او ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در آﻳﻪ ‪ 52‬ﻃﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻻ ﻳﻀﻞ رﺑﻲ و ﻻ ﻳﻨﺴﻲ‪ :‬و ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﻧﻪ ﻓﺮو ﻣﻲﮔﺬارد و ﻧﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪٧٨‬‬

‫و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ رواﻳﺖ ﻣﻨﻘﻮﻟﻪ در ﻋﻴﻮن اﻻﺧﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻫﺮوي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻋﺮض ﻛﺮدم ‪ :‬ﻳﺎﺑﻦ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ )ص( ﮔﺮوﻫﻲ در ﻛﻮﻓﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺳﻬﻮ و اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻋﺎرض ﻧﻤﻲﺷﺪ!‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻛﺬﺑﻮ اﻟﻌﻨﻬﻢ اﷲ ان اﻟﺬي ﻻ ﻳﺴﻬﻮ ﻫﻮ اﷲ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺧﺪا اﻳﺸﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺳﻬﻮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ او ﺧﺪاﺳﺖ!‬ ‫راﺳﺘﻲ ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا ﺑﺎ آن ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﻔﻲ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ از ﻫﻤﻪ و ﺣﺘﻲ اﻧﺒﻴﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑﺎﻟﺼﺮاﺣﻪ ﻧﻔﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻠﻢ از ﺧﻮد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻧﻮح ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻤﺎ ﻛﺎﻧﻮ ﻳﻌﻠﻤﻮن و ﺷﻌﻴﺐ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﺎ اﻧﺎ ﻋﻠﻴﻜﻢ‬ ‫ﺑﺤﻔﻴﻆ و ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮدت را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺑﺪانﻫﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺪاري‪.‬‬ ‫ﻻ ﺗﻌﻠﻤﻬﻢ ﻧﺤﻦ ﻧﻌﻠﻤﻬﻢ و ده ﻫﺎ آﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ آﻳﺎت ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن درﺑﺎره ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻦ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان و اﻣﺎﻣﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐاﻧﺪ و ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را‬ ‫ﺑﺮ اﻳﺸﺎن راه ﻧﻴﺴﺖ! و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐﺷﺎن ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻋﻠﻢ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻐﻴﺐ ﻻ ﻳﻌﺰب ﻋﻨﻪ ﻣﺜﻘﺎل ذره ﻓﻲ اﻟﺴﻤﻮات و ﻻ ﻓﻲ اﻻرض‪ :‬ﻫﻤﻮ ﻛﻪ داﻧﺎي ﻧﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺴﻨﮓ ذرهاي در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‬ ‫از او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ )ﺳﺒﺄ‪«.(3 ،‬‬ ‫ﻗﺎﺗﻠﻬﻢ اﷲ اﻧﻲ ﻳﻮﻓﻜﻮن‪.‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﻌﻪ در زﻣﺎن اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن در زﻣﺎن ﺧﻠﻔﺎء ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻴﻮع ﺧﺮاﻓﺎت‬ ‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺧﺪاﻳﺎن و ﻣﻮﻫﻮﻣﺎت ﻳﻬﻮد و ﻣﺠﻮس ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻏﻠﻮ آﻣﻴﺰي ﻛﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻮد در ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺪا ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺷﺪﻳﺪي ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺧﺮاﻓﺎت دارد در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺷﺪﻳﺪي از ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‬ ‫ادﻋﺎﻫﺎي ﮔﺰاف‪ ،‬ﺣﺘﻲ ادﻋﺎي اﻟﻮﻫﻴﺖ از ﭘﺎرهاي از اﻓﺮاد ﺳﺮ زد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﻄﺎب و ﻣﺮاﺷﺪ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﭼﻮن ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﻲ و‬ ‫ﻣﻨﺼﻮر ﺣﻼج و ﺷﻠﻤﻨﻌﺎﻧﻲ و اﻣﺜﺎل اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ادﻋﺎﻫﺎ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻴﻜﻪ درﺑﺎره ﻣﻨﺼﻮر دواﻧﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ و ﻟﺌﻴﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد زﻣﺎن‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺎﺋﻔﻪاي ﺑﻨﺎم راوﻧﺪﻳﻪ درﺑﺎره او ادﻋﺎي اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ!‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺴﻤﻮم و زﻫﺮآﻟﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﺪرﻳﺠﺎ در ﭘﺎرهاي از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻫﻢ ﻧﻔﻮذ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻫﺎي ﺧﻼف و‬ ‫ﮔﺰاف را درﺑﺎره اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮاران ﺑﻪ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻏﻠﻮآﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰ ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮده و از ﻗﺎﺋﻠﻴﻦ ﺑﻪ آن اﻇﻬﺎر ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺷﺮح آن ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ روح ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن در ﻋﺎﻣﻪ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ ﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎي ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺎ اﻳﻦ روح ﺧﺒﻴﺚ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ آﺛﺎر ﻣﺮﮔﺒﺎر آن در اﻛﺜﺮ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺎدﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻫﺮ‬ ‫روز ﺧﺮاﻓﻪ اي ﺑﺮ ﺧﺮاﻓﺎت اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ازﻣﻨﻪ ﻣﺘﺎﺧﺮ ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ‬

‫‪٧٩‬‬

‫ﺷﻴﻌﻪ ﻗﻢ را درﺑﺎره اﺋﻤﻪ ﻣﻘﺼﺮ ﺷﻤﺮدﻧﺪ! و ﻋﻘﻴﺪهي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺻﺪر اول را ﺗﺨﻄﺌﻪ ﻛﺮده و ﺧﻮد را ﻣﻜﻤﻞ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻘﺾ آن را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ!!‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻤﻘﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب ﺗﻨﻘﻴﺢ اﻟﻤﻘﺎل در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد در ذﻳﻞ اﺣﻮال رﺟﺎل ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﻘﺒﺎس اﻟﻬﺪاﻳﻪ‪،‬ص ‪ ،88‬ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺘﺎرش اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﺧﻮب ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ وﺣﻴﺪ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪان ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺪﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻗﻤﻲ ﻫﺎ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﻀﺎﺋﺮي درﺑﺎره اﺋﻤﻪ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ ﺧﺎص از رﻓﻌﺖ و ﺟﻼل و ﻣﺮﺗﺒﻪ اي ﻣﻌﻴﻦ از ﻋﺼﻤﺖ و ﻛﻤﺎل را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رأي و اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ و ﺗﻌﺪي از آن ﺣﺪود را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮدﺷﺎن ﻏﻠﻮ و ارﺗﻔﺎع ﻣﻲ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﻲ ﺳﻬﻮ را از اﻳﺸﺎن ﻏﻠﻮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻔﻮﻳﺾ را ﻳﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در ﻣﻌﺠﺰات اﻳﺸﺎن را و ﻧﻘﻞ ﻋﺠﺎﺋﺐ‬ ‫از ﺧﻮارق ﻋﺎدت از اﻳﺸﺎن را ﻳﺎ اﻏﺮاق در ﺷﺄن و اﺟﻼل اﻳﺸﺎن و ﺗﻨﺰﻳﻪ اﻳﺸﺎن را از ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎﺋﺺ و اﻇﻬﺎر ﻛﺜﺮت ﻗﺪرت ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن‬ ‫و ذﻛﺮ ﻋﻠﻢ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻜﻨﻮﻧﺎت آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ارﺗﻔﺎع داﻧﺴﺘﻪ و ﺳﻮرت ﺗﻬﻤﺖ ﻣﻲ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪!...‬‬ ‫و در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ﺗﻨﻘﻴﺢ اﻟﻤﻘﺎل‪ ،‬ص ‪ ،230‬ﺿﻤﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻣﻌﻠﻲ ﺑﻦ ﺧﻨﻴﺲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوز از ﺿﺮورﻳﺎت ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲﺷﻤﺎرﻳﻢ‪ ،‬ﻗﺪﻣﺎء ﺷﻴﻌﻪ آن را ﻏﻠﻮ و ارﺗﻔﺎع داﻧﺴﺘﻪ و اوﺛﻖ رﺟﺎل را ﺑﺪان ﺑﺪﻧﺎن‬ ‫ﺷﻤﺮده‪ ،‬رﻣﻲ ﺑﻪ ﻏﻠﻮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬ ‫و در ذﻳﻞ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﻔﺮات‪ ،‬ص ‪ ،170‬آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﺣﺎﺻﻞاش اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻛﺸﻲ در ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﻔﺮات دو‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻗﺼﺪ از ﻧﻘﻞ آن دو ﺣﺪﻳﺚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻏﻠﻮ او ﻫﺮﭼﻨﺪ در آن ﺣﺪﻳﺚﻫﺎ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ دﻻﻟﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن دو ﺣﺪﻳﺚ از ﺿﺮورﻳﺎت ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و در ذﻳﻞ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺳﻨﺎن‪ ،‬ص ‪ ،125‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»و ﻗﺪ ﺑﻴﻨﺎ ﻣﺮاراً ﻋﺪﻳﺪه ﻻوﺛﻮق ﻟﻨﺎ ﺑﺮﻣﻴﻬﻢ رﺟﻼً ﺑﺎﻟﻐﻠﻮﻻن ﻣﺎ ﻫﻮاﻻن ﻣﻦ اﻟﻀﺮوري ﻋﻨﺪاﻟﺸﻴﻌﻪ ﻓﻲ ﻣﺮاﺗﺐ اﻻﺋﻤﻪ ﻛﺎن ﻳﻮﻣﻨﺬ ﻏﻠﻮاً ﺣﺘﻲ ان‬ ‫ﻣﺜﻞ اﻟﺼﺪوق ﻋﺪ ﻧﻔﻲ اﻟﺴﻬﻮ ﻋﻨﻬﻢ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻏﻠﻮاً ﻣﻊ ان ﻧﻔﻲ اﻟﺴﻬﻮ ﻋﻨﻬﻢ اﻟﻴﻮم ﻣﻦ ﺿﺮورﻳﺎت اﻟﻤﺬﻫﺐ‪«.‬‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪده دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدات را ﺟﺰو ﺿﺮورﻳﺎت ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻗﻤﻲﻳﺎن را در ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺋﻤﻪ ﻣﻘﺼﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪.‬‬ ‫آري ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻗﻢ ﻛﻪ در زﻣﺎن اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم آن ﻗﺪر ﻣﻤﺪوح اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻠﺪ ‪ 14‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار از ﺻﻔﺤﻪ ي ‪ 337‬ﺗﺎ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ي ‪ ،341‬ﭼﺎپ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﻞ ﺣﺪﻳﺚ در ﻣﺪح اﻳﺸﺎن وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم درﺑﺎرهي اﻳﺸﺎن ﺗﺼﺮﻳﺢ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻫﻢ اﻫﻞ رﻛﻮع و ﺳﺠﻮد و ﻗﻴﺎم و ﻗﻌﻮدﻫﻢ اﻟﻔﻘﻬﺎء اﻟﻌﻠﻤﺎء اﻟﻔﻬﻤﺎء ﻫﻢ اﻫﻞ اﻟﺪراﻳﻪ و اﻟﺮواﻳﻪ و ﺣﺴﻦ اﻟﻌﺒﺎره‪...‬‬ ‫اﻳﻨﺎن درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ ﻣﻘﺼﺮﻧﺪ! اﻣﺎ ﻏﺎﻟﻴﺎن ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﻐﺪاد ﻛﻪ آﻟﻮده ﺑﻪ ﻫﺰار ﮔﻮﻧﻪ اوﻫﺎم و ﺧﺮاﻓﺎت اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﺎﻣﻠﻨﺪ!!؟ اﮔﺮ در اﺧﺒﺎر‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺬﻣﺘﻲ از ﻗﻤﻲ ﻳﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻏﺎﻟﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻜﻪ و ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻳﻘﻄﻴﻦ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رﺟﺎل ﻛﺸﻲ‪ ،‬ص‬ ‫‪ ،438‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫وذﻛﺮ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﻦ ﺷﺎذان ﻓﻲ ﻛﺘﺒﻪ‪ :‬ان ﻣﻦ اﻟﻜﺬاﺑﻴﻦ اﻟﻤﺸﻬﻮرﻳﻦ اﺑﻦ ﺑﺎﺑﺎ اﻟﻘﻤﻲ‪.‬‬ ‫و ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺴﻜﺮي ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»اﺑﺮ اﻟﻲ اﷲ ﻣﻦ اﻟﻔﻬﺪي و اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺑﺎﺑﺎ اﻟﻘﻤﻲ‪ ...‬زﻳﺮا اﻳﻨﺎن از ﻏﺎﻟﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺗﺨﻄﺌﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻗﻢ و ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دور از اﻧﺼﺎف اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ در زﻣﺎن اﻳﺸﺎن ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮده و اﻣﺮوز ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺋﻤﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﺸﺎن ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؟ زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات ﺧﺎرج از ﻣﻨﻄﻖ و ادﻋﺎﻫﺎي دور از ﻋﻘﻞ و ﺷﺮع را درﺑﺎره آﻧﺎن ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻧﺪﻳﺪه و‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ اﻳﺸﺎن را درك ﻧﻜﺮده و آﻟﻮده ﺑﻪ ﻫﺰار ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺮاﻓﺎت و اوﻫﺎم ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺧﺮاﻓﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻠﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ؟‬ ‫ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﻟﻌﺎذﺑﺎﷲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه و ﻣﺬﻫﺐ ﻧﺎﻗﺺ آن روز ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﺮاي اﻣﺮوز ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻏﻠﻮ اﻣﺮوز‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﻫﺬه اﻟﻀﻼﻟﻪ و ﻧﺴﺌﻠﻪ اﻟﻬﺪاﻳﻪ ﻟﻨﺎ و ﻟﺠﻤﻴﻊ اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ ﺷﻴﻌﻪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺎور ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺣﻤﺪﺑﻦ اﻟﺠﻨﻴﺪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ‪ .‬و آن ﺟﻨﺎب در زﻣﺎن ﺳﻼﻃﻴﻦ آل ﺑﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﻌﺰاﻟﺪوﻟﻪ دﻳﻠﻤﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺰاﻟﺪوﻟﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﻣﺮدي داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻮد و در ﺗﺸﻴﻊ آن ﻗﺪر ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻄﺎﺋﻊ ﷲ ﻋﺒﺎﺳﻲ‪ ،‬در روز‬ ‫ﻋﺎﺷﻮرا ﻣﺮدم ﺑﻐﺪاد را وادار ﺑﻪ ﻧﻮﺣﻪ و ﻋﺰاداري ﺣﻀﺮت ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪاء ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﺮد‪ ،‬و در ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺗﻬﻨﻴﺖ و ﺳﺮور‬ ‫واداﺷﺖ و ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﺟﻨﻴﺪ در ﻧﺰد او ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺰز و ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا آن ﺟﻨﺎب درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮران ﺑﻪ رأي و‬ ‫اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﻓﺘﻮي ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ دراﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻮﺷﺘﻪ و از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻋﺘﻘﺎد را ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮده‬ ‫و از ﻋﻘﻴﺪهي ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ از ﻋﻘﻴﺪهي ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم آن را اﻇﻬﺎر ﻣﺎﺳﺘﺮه اﻫﻞ اﻟﻌﻨﺎد ﻣﻦ رواﻳﻪ ﻋﻦ اﺋﻤﻪ اﻟﻌﺘﺮه ﻓﻲ اﻣﺮ اﻟﺠﻬﺎد ﻧﻬﺎده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺸﻒ اﻟﺘﻤﻮﻳﻪ و اﻻﻟﺒﺎس ﻋﻦ اﻏﻤﺎر اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻓﻲ اﻣﺮ اﻟﻘﻴﺎس ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ در آن ﻗﻴﺎس در اﺣﻜﺎم را ﺑﺮ‬ ‫ﺣﺴﺐ اﻋﺘﻘﺎد ﺷﻴﻌﻪ آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﺎرهاي از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪي ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم‪ ،‬از آن دﻓﺎع ﻛﺮده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬و اﻣﺎ‬ ‫اﺳﻨﺎد اﻟﻘﻮل ﺑﺎﻟﺮأي اﻟﻲ اﻻﺋﻤﻪ ﻓﻼﻳﻤﺘﻨﻊ ان ﻳﻜﻮن ﻛﺬﻟﻚ ﻓﻲ اﻟﻌﺼﺮ اﻟﻤﺘﻘﺪم«‪:‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻦ ﺟﻨﻴﺪ درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ رأي ﺧﻮد ﻓﺘﻮي ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪهاي ﺷﺎﻳﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻼً ﻳﺎدآور ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻗﺪﻳﻢ و اﺻﺤﺎب اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم اﻳﺸﺎن را ﺟﺰ ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮاري ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٨١‬‬

‫‪ -4‬دﻳﮕﺮ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را درﺑﺎرهي اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﻨﻌﻤﺎن‬ ‫اﻟﺤﺎرﺛﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﻘﺎﺋﺪ آن ﺟﻨﺎب را ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ از ﻛﺘﺐ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻣﻲآورﻳﻢ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﻛﺘﺎب ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮد ﻣﺮاه اﻟﻌﻘﻮل‪ ،‬ص ‪ ،189‬ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن دارد‪:‬‬ ‫از ﺷﻴﺦ ﺳﺪﻳﺪ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ در ﻛﺘﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﻌﻜﺒﺮﻳﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺳﻮال‪ :‬در ﻧﺰد ﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺟﻤﺎع ﻣﻨﻌﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻤﺎ ﻛﺎن و ﻣﺎ ﻳﻜﻮن اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﻪ ﻋﻠﺖ دارد ﻛﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻣﻘﺘﻮل ﻣﻲﺷﻮد و ﺣﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻢ ﻗﺎﺗﻞ ﺧﻮد را و ﻫﻢ وﻗﺖ زﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ؟‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﭼﻪ ﻋﻠﺖ دارد ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ او را واﮔﺬارده‪ ،‬ﻳﺎري ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و‬ ‫او در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪...‬؟‪«.‬‬ ‫ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮال‪ .‬ﺷﻴﺦ رﺣﻤﻪ اﷲ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ داده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﺟﻮاب از اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻤﺎ و ﻣﺎﻳﻜﻮن اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮﺧﻼف آن‬ ‫اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ اﺟﻤﺎع ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﻨﺪه و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻳﺎ ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ( و ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ اﺟﻤﺎع ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺟﻤﺎع ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺣﻜﻢ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﺮﻋﻲ( ﺣﻮداﺛﻲ را ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه‬ ‫رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻴﻦ ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه رخ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ آن اﺻﻠﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮآن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه از ﺑﻴﺦ ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺻﻠﻲ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ(‪.‬‬ ‫ﺑﻠﻲ ﻣﺎ ﻣﺤﺎل ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا اﻣﺎم را ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻮادث آﻳﻨﺪه اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎم ﻫﺮﭼﻪ را ﻛﻪ واﻗﻊ‬ ‫ﺷﻮد ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻮﻟﻲ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻳﻢ و ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪون ﺣﺠﺖ و ﺑﻴﺎن اﺳﺖ در ﺧﻄﺎ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮاب‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻳﻢ‪...‬‬ ‫اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ او ﺧﺪﻋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﺎ ﻗﻄﻌﻲ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ از ﻋﻘﻞ‬ ‫و ﻧﻘﻞ ﺑﺮ ان ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬ ‫ب‪ -‬و ﻧﻴﺰ آن ﻣﺮﺣﻮم در ﻛﺘﺎب اﻻرﺷﺎد ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬واﻗﺒﻞ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻻﻳﺸﻌﺮ ﺑﺸﻴﺌﻲ ﺣﺘﻲ ﻟﻘﻲ اﻻﻋﺮاب ﻓﺴﺌﻠﻬﻢ‪ «...‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم روي ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آورد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺮاب ﺑﺮﺧﻮرد و از اﻧﻬﺎ ﺳﺌﻮال ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ج‪ -‬در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ص ‪ ،318‬ﺟﻠﺪ ‪ ،7‬از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﻌﻜﺒﺮﻳﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»و ﻗﺪ ﺗﻐﻴﺐ ﻋﻨﻪ ﺑﻮاﻃﻦ اﻻﻣﻮر ﻓﻴﺤﻜﻢ ﻓﻴﻬﺎ ﺑﺎﻟﻈﻮاﻫﺮ و ان ﻛﺎن ﻋﻠﻲ ﺧﻼف اﻟﺤﻘﻴﻘﻪ ﻋﻨﺪاﷲ‪ «.‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻧﺰد ﻣﻦ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮاﻃﻦ‬ ‫اﻣﻮر از اﻣﺎم ﭘﻮﺷﻴﺪه و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ و او ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻼف ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫د‪ -‬در ﻛﺘﺎب اواﺋﻞ اﻟﻤﻘﺎﻻت ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ص ‪ ،38‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪٨٢‬‬

‫»و اﻣﺎ اﻃﻼق اﻟﻘﻮل ﺑﺎﻧﻬﻢ ﻳﻌﻠﻤﻮن اﻟﻐﻴﺐ ﻓﺎﻧﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﻔﺴﺎد ﻻن اﻟﻮﺻﻒ ﺑﺬﻟﻚ اﻧﻤﺎ ﻳﺴﺘﺤﻘﻪ ﻣﻦ ﻋﻠﻢ اﻻﺷﻴﺎء ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻻﺑﻌﻠﻢ ﻣﺴﺘﻔﺎد و‬ ‫ﻫﺬا ﻻﻳﻜﻮن اﻻﷲ ﻋﺰ وﺟﻞ و ﻋﻠﻲ ﻗﻮﻟﻲ ﻫﺬا ﺟﻤﺎﻋﻪ اﻫﻞ اﻻﻣﺎﻣﻪ اﻻﻣﻦ ﺷﺬﻋﻨﻬﻢ ﻣﻦ اﻟﻤﻔﻮﺿﻪ و ﻣﻦ اﻧﺘﻤﻲ اﻟﻴﻬﻢ ﻣﻦ اﻟﻐﻼه«‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻨﻜﺮ و زﺷﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺴﺎد آن ﺑﺴﻲ ﻇﺎﻫﺮ و‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ وﺻﻔﻲ در ﺧﻮر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﻴﺄ را ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﺴﺘﻔﺎد )زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ( و‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ وﺻﻔﻲ ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﻦ )ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺪ(‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ اﻓﺮاد ﻧﺎدري از ﻣﻔﻮﺿﻪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲدارﻧﺪ از ﻏﺎﻟﻴﺎن‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن را ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬از ﺷﻴﻌﻴﺎناﻧﺪ ﻳﺎ از ﻏﺎﻟﻴﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن؟‬ ‫ه‪ -‬در ﻛﺘﺎب اﻟﻌﻴﻮن و اﻟﻤﺤﺎﺳﻦ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﺑﺤﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺟﻨﺎب ﺑﺎ ﺷﻴﺨﻲ از ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ آن ﺷﻴﺦ ﺑﺎ وي‬ ‫درﺧﺼﻮص ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﻋﺞ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﺮا اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﻋﺞ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد؟‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﺖ آن ﺗﺮس و ﺗﻘﻴﻪ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺗﺎ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻣﻲﻛﺸﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻣﺎم ﺣﺘﻲ از ﺗﻮ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻫﻢ ﺗﻘﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد؟ او ﻛﻪ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻻاﻗﻞ‬ ‫ﺗﻮ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و از دوﺳﺘﻲ و ارادت ﺗﻮﺧﺒﺮ دارد‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓﻘﻠﺖ ﻟﻪ اول ﻣﺎ ﻓﻲ ﻫﺬا اﻟﺒﺎب اﻧﻲ ﻻ اﻗﻮل ﻟﻚ ان اﻻﻣﺎم ﻳﻌﻠﻢ اﻟﺴﺮاﺋﺮ‪ «...‬ﻳﻌﻨﻲ اوﻟﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب اﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺳﺮاﺋﺮ را ﻣﻲداﻧﺪ و او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﻤﺎﺋﺮ ﺑﺮ وي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺘﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﺮاد ﻛﻨﻲ ﻛﻪ اوﻫﺮ ﭼﻪ را‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻦ در ﻧﻔﺲ ﺧﻮد از ارادت ﺑﻪ او ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬او ﻫﻢ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﻴﺮ‪ .‬ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻮن ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻦ ﻗﺎﺋﻠﻢ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎم ﻓﻘﻂ ﻇﻮاﻫﺮ را ﻣﻲداﻧﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎً ﺑﺎﻃﻨﻲ را ﻫﻢ ﺑﺪاﻧﺪ ﺑﺎز ﺑﻪ اﻋﻼم ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي او‬ ‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ اﻣﺎم اﻋﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ آن ﻋﻠﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﭘﺪران او ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪي روﻳﺎي ﺻﺎدﻗﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻼف ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺳﺌﻮال ﺗﻮ از اﺻﻞ ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﻃﻦ ﺑﻮد ﭘﺲ ﺣﻖ دارد ﻛﻪ از ﻣﻦ ﻧﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از ﻏﻴﺮ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ و ﺗﻘﻴﻪ از ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﺗﻘﻴﻪ آن ﺟﻨﺎب از ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻳﺎدآور ﺷﺪم‪ .‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰ و ﺟﻞ اﻣﺎم را ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻦ ﻣﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ و او ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﻣﺮا ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﻓﻘﺮه از ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ درﺑﺎره ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﺑﻮدن اﻣﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻛﺘﺒﻲ‬ ‫ﻛﻪ از آن ﺑﺰرﮔﻮار در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا در ﻓﻘﺮه ي اول ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ و در اﻳﻦ ﻓﻘﺮه ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻨﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﺎﻧﺎد ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ از ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن در اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻃﻬﺎرت و ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ اﻣﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري‬ ‫ﻛﻪ آﺛﺎر ﻣﻮﺟﻮد او ﺑﺪان ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ و وي آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻣﻮﺟﻮد او ﺑﺪان ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ و وي آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪٨٣‬‬

‫ردي ﺳﺨﺖ و ﺗﻨﺪ و ﺣﺘﻲ دور از رﻋﺎﻳﺖ ادب و اﺣﺘﺮام ﺑﺮ ﺷﻴﺦ و اﺳﺘﺎد ﺧﻮد ﻣﺮﺣﻮم ﺻﺪوق ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺮﺣﻤﻪ در ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻬﻮاﻟﻨﺒﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺪوق ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ و آن ﺑﺰرﮔﻮار و اﺳﺘﺎدش ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ اﻟﻮﻟﻴﺪ را ﺑﻪ ﺣﺸﻮي ﺑﻮدن ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮده و ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻬﺬا اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اوﺳﺖ در اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﻳﻦ ﺑﻴﭽﺎرﮔﺎن ﮔﻤﺮاه و درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن در ﻧﻴﻤﻪ راه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﻫﻮﻣﺎت و‬ ‫ﺧﺮاﻓﺎت ﻏﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؟! اﻳﻨﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﺮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺷﻴﻌﻴﺎن آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻋﻘﻴﺪه درﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺬﻫﺐ ﻧﺎﻗﺺ ﻗﺪﻳﻢ را‬ ‫ﺟﺪﻳﺪاً ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟!‬ ‫‪ -5‬ﻣﺮﺣﻮم ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻬﺪي رﺣﻤﻪ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻛﻪ از اﻋﻼم ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻘﺎم ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻨﻜﺮﻳﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ‬ ‫ﺑﻮدن اﻣﺎﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬آن ﺟﻨﺎب در ﻛﺘﺎب ﺗﻨﺰﻳﻪ اﻻﻧﺒﻴﺄ‪ ،‬ص ‪ ،176‬ﭼﺎپ ‪ 1352‬ﻗﻤﺮي‪ ،‬در ﺟﻮاب اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص رﻓﺘﻦ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻼ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻗﺪ ﻋﻠﻤﻨﺎ ان اﻻﻣﺎم ﻣﺘﻲ ﻏﻠﺐ ﻓﻲ ﻇﻨﻪ اﻧﻪ ﻳﺼﻞ اﻟﻲ ﺣﻘﻪ و اﻟﻘﻴﺎم ﺑﻤﺎ ﻓﺮض اﷲ اﻟﻴﻪ ﺑﻀﺮب ﻣﻦ اﻟﻔﻌﻞ وﺟﺐ ﻋﻠﻴﻪ ذﻟﻚ و ان ﺑﻀﺮب ﻣﻦ‬ ‫اﻟﻤﺸﻘﻪ‪«....‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﻣﻲداﻧﻢ اﮔﺮ اﻣﺎم ﻇﻦ ﻗﻮي ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮد ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ را ﻗﺒﻀﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ وﻇﺎﺋﻒ زﻣﺎﻣﺪاري ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫وي واﺟﺐ اﺳﺖ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﺸﻘﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻠﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪان ﻛﺎر اﻗﺪام ﻛﻨﺪ‪ ،‬و آﻗﺎي ﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﻮﻓﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و اﺑﺘﺪا ﺑﻪ وي‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و از روي ﻋﻼﻗﻪ و رﻏﺒﺖ ﺑﺎ وي ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪«....‬‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬و اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و دﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ او را دﻋﻮت ﻛﺮدهاﻧﺪ آن ﻗﺪر ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮو دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﻳﺰﻳﺪ ﻟﻌﻴﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﻛﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دل اﻳﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺿﻌﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻇﻦ آن ﺟﻨﺎب ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ وي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﺮف ﺧﻼﻓﺖ واﺟﺐ ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ و آن‬ ‫ﭼﻪ اﻧﺠﺎم داد از روي اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻮد‪ .‬او ﻫﻴﭻ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲﻛﺮد و ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﭘﺎرهاي از اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻲ وﻓﺎﻳﻲ و ﻏﺪر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻫﻞ‬ ‫ﺣﻖ از ﻧﺼﺮت او ﻧﺎﺗﻮان ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و آن اﻣﻮر ﻏﺮﻳﺒﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪«....‬‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪»:‬و اﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻇﻦ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻇﻦ ﺟﻤﻴﻊ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ او را از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﺎﺻﺤﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻏﻴﺮ او‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻇﻦ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي ﻗﺮاﺋﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ آن ﻗﺮآﺋﻦ در ﻧﺰد ﻛﺴﻲ ﻗﻮي‬ ‫اﺳﺖ و ﻧﺰد دﻳﮕﺮي ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎن ﻫﺎ و ﻣﻴﺜﺎق ﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮ ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان اﺷﺎره ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻔﺼﻴﻞ‪«.‬‬ ‫ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻧﻴﺰ از ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﺑﻮدن اﻣﺎم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻋﻤﺎل اﺋﻤﻪ را ﻋﻠﻴﻬﻢ‬ ‫اﻟﺴﻼم روي ﻇﻦ و اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪ -6‬دﻳﮕﺮ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﻮدن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺷﻴﺦ اﻟﻄﺎﺋﻔﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻄﻮﺳﻲ‬ ‫رﺣﻤﻪ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪهي آن ﺟﻨﺎب را در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﺒﻮدن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺗﺒﻴﺎن آن ﺑﺰرﮔﻮار از ﺻﻔﺤﺎت ‪ 613‬ﺗﺎ ‪ 773‬و‬

‫‪٨‬‬

‫‪ 854‬ﺟﻠﺪ اول و ص ‪ 297‬و ‪ 511‬ﺟﻠﺪ دوم آن ﻛﺘﺎب در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 98‬ﺗﺎ ‪ 108‬ﻗﺴﻤﺖ اول اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ در ﺧﺼﻮص ﻋﻠﻢ اﻣﺎم ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺎدش ﻣﺮﺣﻮم ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻴﻦ ﻧﻈﺮ آن ﻣﺮﺣﻮم را در ﺗﻠﺨﻴﺺ‬ ‫اﻟﺸﺎﻓﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻲ اﺧﺘﻼف در ﻋﺒﺎرت آورده اﺳﺖ و در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 400‬ﺗﻠﺨﻴﺺ اﻟﺸﺎﻓﻲ ﭼﺎپ ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ان اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم اﻇﻬﺮ اﻟﺨﻼف ﻟﻤﺎ وﺟﺪ ﺑﻌﺾ اﻻﻋﻮان ﻋﻠﻴﻪ و ﻃﻤﻊ ﻓﻲ ﻣﻌﺎﺿﺪه ﻣﻦ ﺧﺬﻟﻪ و ﻗﻌﺪ ﻋﻨﻪ ﺛﻢ ان ﺣﺎﻟﻪ اﻟﺖ ﻣﻊ اﺟﺘﻬﺎد‬ ‫ﻣﻦ اﺟﺘﻬﺪ ﻣﻌﻪ ﻓﻲ ﻧﺼﺮﺗﻪ اﻟﻲ ﻣﺎ اﻧﺖ اﻟﻴﻪ‪«.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از ﻳﺎراﻧﻲ ﻛﻪ او را ﻋﻠﻴﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ او را واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻃﻤﻊ ﺑﺴﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه وﺿﻊ و ﺣﺎل او ﺑﺎ اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد آن‬ ‫ﺟﻨﺎب و ﻛﻮﺷﺶ و اﺟﺘﻬﺎد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﻴﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻴﺦ در ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺒﺎرات ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﺒﻮد و از روي اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -7‬دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﺑﻮدن اﻧﺒﻴﺄ و اوﻟﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان درﺑﺎرهي اﻳﺸﺎن ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺎب اﻳﺸﺎن در ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن‪ ،‬ص ‪ ،317‬ﭼﺎپ اﺳﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ‪ 68‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪:‬‬ ‫»و اذا راﻳﺖ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﺨﻮﺿﻮن ﻓﻲ اﻳﺎﺗﻨﺎ ﻓﺎﻋﺮض ﻋﻨﻬﻢ ﻳﺨﻮﺿﻮا ﻓﻲ ﺣﺪﻳﺚ ﻏﻴﺮه و اﻣﺎ ﻳﻨﺴﻴﻨﻚ اﻟﺸﻴﻄﺎن ﻓﻼﺗﻘﻌﺪ ﺑﻌﺪ اﻟﺬﻛﺮي ﻣﻊ اﻟﻘﻮم‬ ‫اﻟﻈﺎﻣﻴﻦ‪ :‬و ﭼﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در آﻳﺎت ﻣﺎ ﻛﻨﺪ و ﻛﺎو ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ دﻳﺪي از آﻧﺎن روي ﺑﮕﺮدان ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﻏﻴﺮ از آن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و اﮔﺮ‬ ‫ﺷﻴﻄﺎن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد آوردي ﺑﺎ ﻗﻮم ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻣﻨﺸﻴﻦ‪«.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺷﻜﺎل ﺟﺒﺎﺋﻲ را در ﺑﻄﻼن ﻗﻮل اﻣﺎﻣﻴﻪ در ﺟﻮاز ﺗﻘﻴﻪ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎء و اﺋﻤﻪ ﻣﻲ آورد و اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﻴﺎن ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺄ ﺟﺎﻳﺰ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آن اﺷﻜﺎل را رد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺗﻘﻴﻪ را در ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺮ اﻣﺎم ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻣﺴﺄ ﻟﻪ دﻻﻟﺖ ﻗﻄﻌﻴﻪ وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻜﻠﻒ را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻏﻴﺮ اﻣﺎم از ﺧﻮد رﻓﻊ ﺷﺒﻬﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﮔﻔﺘﻪي اﻣﺎم‪ ،‬آن‬ ‫ﺣﻜﻢ داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ آن ﺟﺰ از ﻃﺮﻳﻖ و ﺟﻬﺖ اﻣﺎم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﺑﺮ اﻣﺎم ﺗﻘﻴﻪ ﺟﺎﺋﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬ ‫و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در وﻇﻴﻔﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺑﻴﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺮﻋﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ او ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮي آن را ﺑﺮ اﻣﺖ ﺧﻮد ﺑﻴﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ ﻧﺴﻴﺎن و ﺳﻬﻮ‪ :‬در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم ﻣﺄﻣﻮرﻧﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻛﻪ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را ﺟﺎﺋﺰ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺳﻮاي آﻧﻬﺎ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺧﻼل ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻣﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺟﺎﺋﺰ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٨‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را ﺟﺎﺋﺰ ﻧﺸﻤﺎرد و ﺣﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮاب و ﺑﻲ ﻫﻮﺷﻲ را ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺟﺎﻳﺰ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاب و ﺑﻲ ﻫﻮﺷﻲ ﻧﻴﺰ از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﻬﻮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺟﺒﺎﺋﻲ ﺑﺮ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺑﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫و اﻣﺎم ﺟﺎﺋﺰ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻇﻦ ﻓﺎﺳﺪي اﺳﺖ و ان ﺑﻌﺾ اﻟﻈﻦ اﺛﻢ‪...‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺴﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا داده اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﺑﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﻴﻌﻪ زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ ﮔﺮان آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼﻣﻪ ي‬ ‫ﻣﺠﻠﺴﻲ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ در ﺟﻠﺪ ﺷﺸﻢ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻬﻮه و ﻧﻮﻣﻪ ﻋﻦ اﻟﺼﻠﻮه ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻏﺮاﺑﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﺧﻮدﻣﺎن)ﺷﻴﻌﻪ( ﻛﺴﻲ را ﺳﺮاغ ﻧﺪارم‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻬﻮ و ﻧﺴﻴﺎن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﺣﺘﻲ در اﻣﺮ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺟﺎﺋﺰ ﺷﻤﺎرد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺻﺪوق و اﺳﺘﺎدش ﺑﻪ ﺳﻬﻮ اﻓﻜﻨﺪن اﻧﺒﻴﺄ را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺟﺎﺋﺰ ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻛﺴﻲ را ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ ﺳﻬﻮ‬ ‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﻴﻄﺎن را ﺑﺮ اﻣﺎم و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻼم ﻃﺒﺮﺳﻲ ﻣﻮﻫﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺎ ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -8‬دﻳﮕﺮ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪،‬‬ ‫ﺣﻀﺮت اﻟﺼﺪر اﻻﻣﺎم و رﻛﻦ اﻻﺳﻼم ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻌﻠﻤﺎ ﻣﻠﻚ اﻟﻮﻋﺎظ ﻧﺼﻴﺮ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻲ اﻟﺮﺷﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺠﻠﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺴﻴﻦ اﺑﻲ اﻟﻔﻀﻞ‬ ‫اﻟﻘﺰوﻳﻨﻲ و اﻟﺮازي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺎب اﻳﺸﺎن در ﻛﺘﺎب ﮔﺮاﻧﻘﺪر ﺧﻮد اﻟﻨﻘﺾ ﻣﻌﺮوف ﺑﻨﻘﺾ ﻣﺜﺎﻟﺐ اﻟﻨﻮاﺻﺐ ﻓﻲ ﻧﻘﺾ ﺑﻌﺾ ﻓﺼﺎﺋﺢ اﻟﺮواﻓﺾ‪ ،‬ص ‪ 304‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﻌﺾ ﻓﻀﺎﺋﺢ اﻟﺮواﻓﺾ‪ ،‬و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﻨﻌﻤﺎن اﻻﺣﻮال در ﻛﺘﺎﺑﻲ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻣﺎﻣﺎن ﻫﻤﻪ ﻏﻴﺐ دان ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﻪ در ﮔﻮر ﻏﻴﺐ داﻧﻨﺪ ﺑﺪان ﺣﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ زﻳﺎرت اﻳﺸﺎن رود ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻮاﻓﻖ و‬ ‫ﻋﺪد ﻧﺎمﻫﺎ و ﮔﺎمﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﻛﺲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻲ از ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ و دور از ﻋﻘﻞ و ﺧﻼف ﺷﺮع اﺳﺖ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﺮآن و اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ اﻻ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺪاﻧﺪ ﻫﻮ ﻳﻌﻠﻢ اﻟﺴﺮواﺧﻔﻲ‪ -‬و ﻻ ﻳﻌﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ اﻻ اﷲ ﻗﺎل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻼ ﻳﻈﻬﺮ ﻋﻠﻲ ﻏﻴﺒﻪ اﺣﺪا‪ -‬و‬ ‫ﻋﻨﺪ ﻣﻔﺎﺗﺢ اﻟﻐﻴﺐ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ اﻻ ﻫﻮ‪ ،‬و ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﺎ ﺟﻼﻟﺖ و رﻓﻌﺖ و درﺟﻪ ﻧﺒﻮت در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ زﻧﺪه ﺑﻮد ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﺣﻮالﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪي و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻜﺮدي‪ ،‬ﻧﺪاﻧﺴﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺲ اﺋﻤﻪ ﻛﻪ درﺟﻪي اﻧﺒﻴﺎ ﻧﺪارﻧﺪ و در ﺧﺎك‬ ‫ﺧﺮاﺳﺎن و ﺑﻐﺪاد و ﺣﺠﺎز و ﻛﺮﺑﻼ ﺧﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و از ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﻮال ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮ ﭼﻪ ﺣﺪ اﺳﺖ؟‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﻢ از ﻋﻘﻞ و ﻫﻢ از ﺷﺮع ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬و ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﺣﺸﻮﻳﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻃﺎﺋﻔﻪ ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺤﻤﺪاﷲ از اﻳﺸﺎن ﺑﺴﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ و اﺻﻮﻟﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ از اﻳﺸﺎن و از ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎوي ﺗﺒﺮي ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺠﺒﺮي و ﻣﺸﺒﻬﻲ را ﺟﺎي ﻃﻌﻨﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٨‬‬

‫در ص ‪ 272‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در داﺳﺘﺎن دروغ وام ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻃﻠﺒﻜﺎر ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﺟﻮع ﻛﺮد و ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺤﺮاب ﭘﺪر ﺑﺸﻜﺎف و ﺑﺘﻲ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎﺳﺖ ﺑﻪ وام ده‪ .‬ﺷﻴﺦ ﺑﺰرﮔﻮار در ﺟﻮاب ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻲ )ع( ﻏﻴﺐ دان‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻲ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻬﺎن اﺳﺖ؟‬ ‫‪ -9‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﺑﻮدن اﻣﺎﻣﺎن اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺷﻴﺦ رﺷﻴﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻬﺮآﺷﻮب‪ ،‬ﻣﺘﻮﻓﺎي‬ ‫ﺳﺎل ‪ 586‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آن ﺟﻨﺎب در ﻛﺘﺎب ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﻟﻘﺮآن و ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ‪ ،‬ص ‪ ،211‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»اﻟﻨﺒﻲ و اﻻﻣﺎم ﻳﺠﺐ ان ﻳﻌﻠﻤﺎ ﻋﻠﻮم اﻟﺪﻳﻦ و اﻟﺸﺮﻳﻌﻪ و ﻻ ﻳﺠﺐ ان ﻳﻌﻠﻤﺎ اﻟﻐﻴﺐ و ﻣﺎ ﻛﺎن و ﻣﺎ ﻳﻜﻮن ﻻن ذﻟﻚ ﻳﻮدي اﻧﻬﻤﺎﺷﺎر ﻛﺎن‬ ‫ﻟﻠﻘﺪﻳﻢ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪«.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم را واﺟﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻮم دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ را داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻲﻛﺸﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺎﺷﻨﺪ!‬ ‫اﮔﺮ آﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﻲ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻔﻬﻤﺪ!‬ ‫‪ -10‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﺎم ﻧﻪ ﻧﻔﺮ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﺘﺮگ ﺷﻴﻌﻪ ﻗﺒﻞ از ﺻﻔﻮﻳﻪ را‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺎ ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و اﺻﻼ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﻮدن اﺋﻤﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آوردﻳﻢ و ﻋﻘﻴﺪه آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺪري ﻛﻪ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ داﻧﺴﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺎك ﻣﺘﻘﺪم از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﻴﺰار ﺑﻮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻧﺎم داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻟﻴﻜﻦ ﭼﻮن ﺑﻨﺎي ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻓﺼﻠﻲ ﺑﻪ ده دﻟﻴﻞ اﻛﺘﻔﺎ ﻛﻨﻴﻢ ﻟﺬا دﻫﻤﻴﻦ ﻧﻔﺮ را از ﻋﻠﻤﺎي ﻗﺮن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺴﻠﻂ ﺻﻔﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ از ﺗﺮس ﻋﻮام و‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻫﺎي ﺑﺪﺗﺮ از ﻋﻮام‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را اﺑﺮاز دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺎ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح روﺷﻨﻲ و آزادي اﻓﻜﺎر ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ اوﺿﺎع ﻧﺎﮔﻮار‪ ،‬اﺧﺘﻨﺎق اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا‪،‬‬ ‫از ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺎرهاي از آﻧﺎن ﺟﺴﺘﻪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ در آﺛﺎرﺷﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﻗﻠﺐ و ﺳﻴﻨﻪ آﻧﺎن ﻣﻮج ﻣﻲزده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ از آن ﻗﻄﺮهاي ﻳﺎ رﺷﺤﻪاي آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺸﺖ آن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺮوار اﺳﺖ و اﻧﺪك ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر!‬ ‫از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻢ اﻟﻌﻠﻴﻢ و اﻟﺒﺤﺮ اﻟﺨﻀﻢ ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻤﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ اﻟﻨﺠﻔﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب ﺑﺰرگ و ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺟﻮاﻫﺮ‬ ‫اﻟﻜﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺎب اﻳﺸﺎن در ﻛﺘﺎب ﻃﻬﺎرت ﺟﻮاﻫﺮ‪ ،‬در ﺑﺎب وزن و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻛﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ان دﻋﻮي ﻋﻠﻢ اﻟﻨﺒﻲ و اﻻﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﺑﺬﻟﻚ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ و ﻻﻏﻀﺎﺿﻪ ﻻن ﻋﻠﻤﻬﻢ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻟﻴﺲ ﻛﻌﻠﻢ اﻟﺨﺎﻟﻖ ﻋﺰو ﺟﻞ ﻓﻘﺪ‬ ‫ﻳﻜﻮن ﻗﺪروه ﺑﺎذﻫﺎﻧﻬﻢ اﻟﺸﺮﻳﻘﻪ و اﺟﺮاي اﷲ اﻟﺤﻜﻢ ﻋﻠﻴﻪ‪«.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ادﻋﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم در وزن و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻛﺮ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و ﭼﻨﺪان‬ ‫ﻋﻴﺒﻲ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم ﭼﻮن ﻋﻠﻢ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺴﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن را ﺑﺎ اذﻫﺎن ﺷﺮﻳﻔﻪي ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫اﻧﺪازه ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﺣﻜﻢ را در آن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ آن ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺟﺎري ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬

‫‪٨٧‬‬

‫ﺧﻮب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﻧﺪازه و ﻣﺴﺎﺣﺖ آب ﻛﺮ را ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﻧﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ از وزن درﻳﺎﻫﺎي ﻋﺎﻟﻢ و‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات و ذرات ﺣﺎﺻﻠﻪ در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺧﺒﺮ دارﻧﺪ و ﺑﺪان ﻋﺎﻟﻢاﻧﺪ؟ آنﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﻻﻳﻌﺰب‬ ‫ﻋﻨﻪ ﻣﺜﻘﺎل ذره ﻓﻲ اﻻرض و ﻻﻓﻲ اﻟﺴﻤﺎء؟‬ ‫اﻳﻦ ده ﺗﻦ از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻃﺎﺋﻔﻪي اﻣﺎﻣﻴﻪ ‪،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﺎن اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم داراي ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎرهاي از اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻇﻬﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺋﻤﻪ‬ ‫ﺣﺘﻲ در اﺣﻜﺎم دﻳﻦ ﻫﻢ داراي ﻧﻈﺮ و اﺟﺘﻬﺎد ﺧﺎص ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲ و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻧﺎم ﺷﺮﻳﻒ داﻧﺸﻤﻨﺪان دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻌﻪ و ﻋﻘﺎﺋﺪﺷﺎن را در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺗﻄﻮﻳﻞ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦﻗﺪر ﺑﺮاي اﻫﻞ اﻧﺼﺎف ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﺘﺐ ذﻳﻞاﻟﺬﻛﺮ ﺣﻮاﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ ﻣﻴﺜﻢ ﺑﺤﺮاﻧﻲ‪ ،‬ص ‪ ،209‬ﺟﻠﺪ ‪.3‬‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻴﺮزاي ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺧﺎص و ﻋﺎم‪.‬‬ ‫اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺘﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻐﻨﻴﻪ‪ ،‬ص ‪.42‬‬ ‫اﻟﻔﺼﻮل اﻟﻤﺨﺘﺎره‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ص ‪.80‬‬ ‫اﻟﻐﺪﻳﺮ‪ ،‬ص ‪ ،407‬ﺟﻠﺪ ‪.5‬‬ ‫اﺻﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﺻﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ص ‪.93‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن‪ ،‬ص ‪ ،205‬و‪...‬‬ ‫ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎت ﺷﺮﻳﻔﻪي ﻗﺮآن و اﺧﺒﺎر و اﺣﺎدﻳﺚ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم و ﺳﻴﺮ و ﻗﻀﺎﻳﺎي زﻧﺪﮔﻲ آن ﺑﺰرﮔﻮران و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻳﺎران اﻳﺸﺎن و ﻋﻘﻴﺪهي ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ از ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻋﺸﺮه ﻛﺎﻣﻠﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ‬ ‫آوردﻳﻢ‪ ،‬و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺎك اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪهي ﺳﺨﻴﻔﻪاي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﺎﻟﻴﺎن آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن دارﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ آن ﺟﺪاً ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻬﺬا در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺮد ﻓﺎﺿﻠﻲ ]ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻧﺠﻒ آﺑﺎدي[ ﻛﺘﺎب ﺷﻬﻴﺪ ﺟﺎوﻳﺪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪي درﺳﻲ از وﻻﻳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫آﻧﻬﺎ اﻧﺪﻛﻲ از ﺣﺪ ﻏﻠﻮ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻮﻏﺎ و ﺿﻮﺿﺎﺋﻲ از ﺧﺎص و ﻋﺎم ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬از اﻧﻜﺎر ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﻌﺎد‬ ‫ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ! و در رد آﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻓﺘﻮاﻫﺎﻳﻲ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺠﺐﺗﺮ آﻧﻜﻪ از ﻛﺴﺎن ﻣﻌﺮوﻓﻲ ﺟﺰوهﻫﺎ و‬ ‫رﺳﺎﻟﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻢ اﻣﺎم ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﺑﺎ ﻋﺮﻓﺎنﺑﺎﻓﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺳﻔﺴﻄﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺰﺧﺮﻓﺎت ﻏﺎﻟﻴﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ‬ ‫ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲداﻧﺪ داﻋﻲ ﻛﺎر ﻛﻴﺴﺖ؟ و ﻓﺎﻳﺪهي اﺛﺒﺎت ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﺮاي اﺋﻤﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫‪٨٨‬‬